هیچ چیز برای والدین ناراحت‌کننده‌تر از شنیدن صدای سرفه بچه‌ها هنگام شب نیست. این مشکل معمولا پدر و مادرها را نگران می‌کند؛ طوری که حاضرند هر کاری انجام دهند تا هرچه زودتر سلامت کوچولویشان را ببینند اما در واقع سرفه رفلاکس طبیعی بدن است که به دلیل تحریک مژه‌های برونش و دستگاه تنفس، تحریک و توسط اعصاب مرکزی و تحریک دیافراگم ایجاد میشود. توسط سرفه، مقدار زیادی ترشحات خارج میشود تا راه هوایی باز شده و تنفس راحت‌تر انجام شود. سرفه بر اثر مکانیسم تحریک گاهی خفیف و گاهی شدید است اما علت سرفه هرچه باشد راه‌های درمانی خاصی برای آن وجود دارد که والدین باید به آن توجه کنند. از زبان دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به تشریح علل گوناگون سرفه در کودکان و راه‌های درمان آن را می‌خوانید.
سرفه خروسکی
فرزندتان با گرفتگی بینی به خواب می‌رود اما فقط چند ساعت می‌تواند بخوابد چون ناگهان با صدای سرفه‌ای شبیه خروس از خواب بیدار میشود.
علت چیست: خروسک. این سرفه‌ها معمولا به دلیل التهاب و تورم در قسمت پایین راه تنفسی، حلق، نای و حنجره و معمولا بین کودکان 6 ماه تا 3 سال اتفاق می‌افتد زیرا این کودکان مسیرهای تنفسی باریک‌تری دارند. این مشکل معمولا دلیل ویروسی دارد. این سرفه‌ها معمولا طی روز بهتر میشود اما شب‌ها دوباره برمی‌گردد. در این حالت خشونت در صدای کودک به وضوح مشخص است. خروسک می‌تواند والدین را نگران کند اما در بیشتر مواقع می‌توان علائم آن را برطرف کرد.
به راهکارهای شماره 1، 2، 4، 5، 7، 8 و13 مراجعه کنید.
سرفه خشک شبانه
کوچولوی شما در طول زمستان مدام سرفه خشک می‌کند و این مشکل شب‌ها تشدید میشود.
علت چیست: آسم و سرماخوردگی. در آسم راه‌های هوایی تنگ شده و ریه ملتهب میشود که همین، ترشح اضافه ایجاد می‌کند. اگرچه بیشتر والدین فکر می‌کنند که خس‌خس سینه علامت اولیه آسم است اما سرفه‌های خشک شبانه اغلب بارزترین علامت کودک است. از علائم دیگر می‌توان به سرفه همراه با ورزش، آلرژی، سرماخوردگی یا هوای سرد اشاره کرد. سرفه آسمي زماني بايد مدنظر قرار گيرد که سرفه پايدار (مزمن) به وسيله سرما يا فعاليت تشديد شده يا در شب‌ها بدتر شود.
به راهکارهای شماره 1، 2، 3، 6، 7، 8، 9 و12 مراجعه کنید.
سرفه همراه با خس‌خس
کودک شما چند روزی است سرما خورده و حالا سرفه‌اش صدادار است. به نظر می‌رسد سریع نفس می‌کشد و تحریک‌پذیر شده است.
علت چیست: برونشیت. برونشیت اصطلاحی است كه به التهاب لوله‌های نایژه‌ای اطلاق میشود. زمانی كه این معابر تحریك می‌شوند موكوس ترشح می‌كنند كه باعث ایجاد سرفه میشود تا معابر هوایی پاك شود. در عفونت برونش، کودک وقتی آب دهانش را قورت می‌دهد با ترشحات همراه است و تنفس برایش سخت است. گاهی اوقات علت بیماری میکروب‌ها هستند که معمولا با تب و سرفه شدید همراه است. در کودکان کمتر از 4 سال می‌توان انتظار گوش درد هم داشت و در افراد 4 سال به بالا سینوزیت ایجاد میشود که تبدیل به سینوزیت برونشی میشود.
به راهکارهای شماره 1، 2، 7، 8 و 9 مراجعه کنید.
سرفه قطاری
فرزند شما یک هفته است سرما خورده و گاهی اوقات بیش از 20 ثانیه پياپي سرفه می‌کند و همین باعث ایجاد مشکل در تنفس او میشود.
علت چیست: سیاه سرفه. علت این بیماری نوعی باکتری است که با حمله به راه‌های تنفسی در راه‌های هوایی ایجاد التهاب شدید می‌کند. معمولا به دنبال یک حمله شدید سرفه (که حتی می‌تواند یک دقیقه طول بکشد) کودک یک دم صدادار انجام می‌دهد که به اصطلاح به آن Whoop می‌گویند که به دلیل ورود هوا به داخل حنجره متورم ایجاد میشود. در این بیماری، علائم سرماخوردگی مانند تب، آبریزش بینی و درد مشاهده میشود.
به راهکارهای شماره 1، 3، 7، 8، 10 و11 مراجعه کنید.
سرفه‌های خلط‌دار
وقتی فرزندتان سرفه می‌کند، همراه با خلط است. علاوه بر این، آبریزش بینی، گلودرد، اشک ریزش و بی‌اشتهایی هم کودک را آزار می‌دهد.
علت چیست: سرماخوردگی، سینوزیت و التهاب ریه. کودکان مبتلا به سرماخوردگی یا التهاب ریه معمولا سرفه می‌کنند که می‌تواند در بدترین شرایط یک تا 2 هفته طول بکشد. از آنجايي که کودکان سیستم ایمنی ضعیفی دارند در اثر تماس با ویروس‌ها مدام بیمار می‌شوند و گاهی برخی خانواده‌ها می‌گویند فرزندشان در سال 3 تا 4 بار دچار سرماخوردگی میشود. از آنجا که بیشتر سرفه‌های کودکان خلط‌دار است، نباید آنها را سرکوب کرد زیرا باقی ماندن ترشحات ممکن است انسداد مجاری هوایی را در پی داشته باشد.
به راهکارهای شماره 1، 7، 8، 9، 10، 12 و13 مراجعه کنید.
سرفه مزمن
کوچولوی شما بیشتر از 10 روز است که سرماخورده اما سرفه‌هایش بهبود پیدا نمی‌کند.
علت چیست: سرفه‌های ناشی از سرماخوردگی می‌تواند یک هفته طول بکشد؛ به خصوص اگر کودک سرماخوردگی قبلی نداشته باشد. آسم، آلرژی یا عفونت‌های مزمن در سینوس‌ها یا مسیر تنفسی می‌توانند باعث سرفه‌های مزمن شوند.
به راهکارهای شماره 1، 2، 6، 7، 8، 9، 12، 13 و 15 مراجعه کنید.
سرفه همراه با استفراغ
فرزندتان آنقدر سرفه می‌کند که درنهایت به استفراغ منجر میشود.
علت چیست: سرماخوردگی یا آسم. سرفه زیاد کودکان باعث تحریک حلق میشود و بازتاب آن استفراغ است. خلط بیش از حد در معده باعث تحریک و حالت تهوع میشود که بیشتر در شب اتفاق می‌افتد و معمولا این دلیل نگران‌کننده نیست مگر اینکه استفراغ متوقف نشود.
به راهکارهای شماره 1، 2، 4، 6، 7، 8 و13 مراجعه کنید.
سرفه به همراه تب
فرزندتان چند روزی است که علائم سرماخوردگی دارد اما همچنان تب دارد و سرفه می‌کند.
علت چیست: سرماخوردگی معمولی، آنفلوآنزا. سرفه کودک به همراه تب و آبریزش بینی احتمالا سرماخوردگی معمولی است، اما سرفه به همراه تب 39 درجه سانتی‌گراد یا بالاتر گاهی اوقات سینه پهلو است، به ویژه هنگامی که تنفس تند و ضعیف باشد.
به راهکارهای شماره 1، 3، 4، 7، 8، 13 و14 مراجعه کنید.
راهکار شماره 1
مراجعه به پزشک
در تمام موارد سرفه باید علت آن مشخص شود، بنابراین مراجعه به پزشک اولین و مهم‌ترین راهکار است. برخی والدین بدون هیچ اطلاع و آگاهی‌اي اقدام به خوددرمانی برای کودکان‌شان می‌کنند که این بزرگ‌ترین اشتباه است زیرا حتی مصرف استامینوفن هم نباید بدون تجویز پزشک و بدون توجه به وزن و سن کودک باشد. حتی قاشق و پیمانه‌ای که با آن به کودک دارو داده میشود بسیار اهمیت دارد. بنابراین قبل از هر اقدامی بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
راهکار شماره 2
استفاده از بخور گرم
در سرفه خشک باید از بخور آب گرم به مدت 5/1 تا 2 ساعت در یک آپارتمان 100 متری استفاده کرد زیرا هوای خشک ممکن است ایجاد سرفه کند. اگر بیشتر از این زمان از بخور استفاده شود باعث به وجود آمدن مایت‌ها میشود و خود ایجاد حساسیت می‌کند. شاید برای بخور از حوله استفاده کنید اما نباید آن را مستقیم روی پوست کودک قرار دهید. استفاده از بخور فواید زیادی دارد و موجب رفع گرفتگی بینی، مرطوب شدن مجاری تنفسی و بهبود سرفه‌های خشک و همچنین تسهیل خروج خلط میشود. اگر دستگاه بخور ندارید، می‌‌توانید یک ظرف آب را روی شعله بگذارید تا به جوش آید.
راهکار شماره 3
استامینوفن
به نوزاد زیر 3 ماه بدون اجازه پزشک استامینوفن ندهید. مقدار مصرف مناسب کودک بر اساس وزن او تجویز میشود نه سنش. مصرف استامینوفن در کودکان بالای ۲ ماه ایمن است اما مقدار مصرف باید توسط پزشک تعیین شود، زیرا اثرات زیانبخشی را به همراه دارد. در سرفه خشک و سرفه همراه با تب، معمولا با تجویز پزشک استامینوفن یا ایبوپروفن تجویز میشود.
راهکار شماره 4
خوردن عسل
یکی از مواد غذایی که ارزش غذایی بسیار بالایی دارد، عسل است. این ماده مفید در کودکان یک سال به بالا راهکاري خوب برای تسکین سرفه است. می‌توان یک قاشق مرباخوری عسل را در نصف لیوان شیر حل کرد و روزی 2 بار آن را مصرف کرد. یکی دیگر از راه‌های مصرف عسل، حل کردن آن در چای و لیمو ترش است. تحقیقات متعدد نشان داده است این ماده غذایی با ارزش غذایی بالایی که دارد می‌تواند در تسکین سرفه و بازگرداندن انرژی از دست رفته کودک موثر باشد. این ماده غذایی پرارزش سبب ضدعفونی شدن راه‌های تنفسی میشود. پس از بهبود هم می‌توان شیرعسل را در برنامه غذایی کودک قرار داد.
راهکار شماره 5
حمام گرم
بهتر است كودكتان را براي 15 تا 20 دقيقه در حمام مرطوب نگه داريد و آب گرم را باز كنيد (دقت كنيد ممكن است هواي گرم به‌رغم رطوبت زياد، حال او را بدتر كند) يا او را به فضای بیرون از خانه ببريد. كافي است لباس گرم و كلاه به او بپوشانيد. آنچه كودك شما نياز دارد تنفس هواي سرد و مرطوب است. بهتر است او را به صورت قائم يا ايستاده نگه داريد، چون اين حالت به آسان شدن تنفس‌اش كمك مي‌كند.
راهکار شماره 6
آلرژن‌ها را حذف کنید
مواد شیمیایی موجود در تمیز کننده‌ها و ضدعفونی‌کننده‌های خانگی و نیز در خوشبوکننده‌های هوا می‌توانند مخاط گلو را اذیت کرده، سرفه را بدتر کنند و باعث سوزش چشم‌ها، گلو و دهان شوند. اگر علت سرفه‌ها ناشی از آسم یا حساسیت باشد برای بهبود فرزندتان نباید از مواد شیمیایی پاک‌کننده با بوی تند و زننده استفاده کنید بنابراین هر چیزی که باعث آلرژی کودک میشود باید حذف شود. این می‌تواند شامل برخی مواد غذایی نیز باشد.
راهکار شماره 7
استراحت کردن
اصلی‌ترین درمان برای بسیاری از موارد سرفه که ناشی از بیماری‌های گوناگون از جمله سرماخوردگی، خروسک، سیاه سرفه و... است، فقط و فقط استراحت است. معمولا یک هفته استراحت، هم باعث بهبود سریع کودک میشود و هم اگر عامل بیماری ویروس باشد از انتقال آن به دیگر کودکان جلوگیری میشود.
راهکار شماره 8
مصرف مایعات
همیشه برای درمان انواع سرفه بسیاری از مایعات تسکین‌دهنده هستند. از جمله این مایعات می‌توان به چای و شیر گرم اشاره کرد. علاوه بر این نباید از سوپ مرغ غافل شد. مصرف غذاهاى آبكى و گرم مانند سوپ مرغ، انواع آش و سوپ‌هاى ساده همواره در طول بيمارى سرماخوردگى، سينه‌درد و سرفه ازجمله تجويزهاى پزشكان بوده است، در حال حاضر افزودن ادويه‌جات تند مانند فلفل، پودر سير يا خود سير و پودر كارى به اين غذاها نيز توصيه مي‌شود. اين تركيب به واقع يك اكسپكتورانت طبيعى محسوب مى‌شود زیرا هنگام سرفه‌هاى خلط‌دار اينگونه مواد اخلاط موجود در شش‌ها را كنده و سبب خروج آنها توسط سرفه مى‌شود. استفاده از هویج و گشنیز در سوپ نیز توصیه میشود چون این مواد آنتی‌اکسیدان دارند، می‌توانند به بهبود سریع کودک کمک کنند.
راهکار شماره 9
مصرف آنتی‌بیوتیک
آنتی‌بیوتیک‌ها، داروی کشنده باکتری‌ها هستند که در ۹۰ درصد از عفونت‌های مجاری تنفسی از جمله آنفلوآنزا موثر بوده و عفونت‌های سینوسی را بهبود می‌بخشند. از آنجا که آنتی‌بیوتیک‌ها بر ویروس‌ها بی‌اثرند، افتراق عامل به وجود آورنده بیماری توسط پزشک نقش مهمی در استفاده مؤثر از داروها و التیام بیماری‌ها دارد.
راهکار شماره 10
استفاده از داروهای استروئیدی
برای جلوگیری از تورم و التهاب حنجره در سرفه‌هایی که اغلب هستند، پزشك برای كودك داروهای استروئیدی یا كورتونی تجویز می‌كند تا كودك بتواند به راحتی نفس بكشد.
راهکار شماره 11
مراجعه به بیمارستان
در سرفه‌های ناشی از سیاه سرفه یا سرفه‌های آلرژیک که کودک به صورت مداوم سرفه a ممکن است نیاز به اکسیژن درمانی باشد که به این ترتیب کودک باید به بیمارستان برده شود. در سرفه‌های ناشی از جسم خارجی نیز باید به سرعت به بیمارستان مراجعه شود.
اصلی‌ترین درمان برای بسیاری از موارد سرفه که ناشی از بیماری‌های گوناگون از جمله سرماخوردگی، خروسک، سیاه سرفه و... است، فقط و فقط استراحت است.
راهکار شماره 12
استفاده از سرم شست‌وشو
در سرفه‌های ناشی از سیاه سرفه یا سرفه‌های آلرژیک که کودک به صورت مداوم سرفه a ممکن است نیاز به اکسیژن درمانی باشد که به این ترتیب کودک باید به بیمارستان برده شود. در سرفه‌های ناشی از جسم خارجی نیز باید به سرعت به بیمارستان مراجعه شود.
راهکار شماره 13
شلغم بخورید
شلغم، گیاهی با ارزش غذایی بالاست و در درمان آسم و سرفه‌های خلط‌دار موثر بوده و میکروب‌کش و ضد باکتری قوی‌اي است. در واقع شلغم اثر مفید و مؤثری در درمان بیماری‌های تنفسی دارد. از آنجا که ممکن است بچه‌ها از مزه شلغم خوش‌شان نیاید، والدین می‌توانند این ماده غذایی را داخل سوپ رنده کنند و آن را به فرزندشان بدهند.
راهکار شماره 14
واکسن آنفلوآنزا
از آنجا که کودکان 6 ماه تا 5 سال ایمنی ضعیفی دارند، می‌توان برای پیشگیری از آنفلوآنزا هر سال کودک را واکسینه کرد. خوشبختانه آنفلوآنزا واکسنی دارد که توسط سازمان جهانی بهداشت تایید میشود و با تزریق هر ساله آن می‌توان از این بیماری پیشگیری کرد.
راهکارشماره 15
ویتامین‌های گروه B
كمبود ویتامین B12 هم گاهی منجر به سرفه‌های مزمن میشود. این ویتامین در تشكیل سلول‌های خونی و عملكرد بهینه سیستم مغز و اعصاب تاثیرگذار است. در افرادی كه مبتلا به كمبود این ویتامین هستند، سرفه‌های مزمن به دلیل ایجاد حساسیت زیاد در نایژه‌ها التهاب ایجاد می‌کند. میوه‌‌ها و سبزی‌های تازه از منابع غذایی سرشار از ویتامین‌های گروه B هستند.