استعدادیابی کودکان و بزرگسالان، کارآفرینی و استارت آپی دانش آموزی و دانشجویی

نظارت درونی و احساس حضور در محضر حق، مانع از تخلف انسانها می شود. اما این عامل در همه انسانها و به قدر کافی وجود ندارد، بنابراین نظارت بیرونی از اهم مسائل تمامی جوامع بشری است”
نظارت بر عملکردها (اعم از افراد یا دستگاهها ) هم لازم است و هم مفید. در محیط خانواده یک پدر با ابزار مختلفی در صدد است تا رفت و آمد، نشست و برخاست و منابع تامین مالی و نحوه هزینه کرد آن توسط فرزندان خود را با استفاده از روشهای مختلف (اعم از مستقیم یا غیر مستقیم) کنترل نماید. این نظارتها در طول زندگی انسانها بر محیط فعالیت و زندگی آنها حاکم بوده و در ابعاد و اشکالی وسیعتر از طریق دولتها تداوم می یابد. رفتار،گفتار، حرکات و فعالیتهای عموم ما توسط افراد و دستگاههای مختلفی در سطح جامعه تحت نظارت است.
در سطحی کلان، عموم ما تحت نظارت دستگاههای حکومتی نیز هستیم بدین معنا که عموم شهروندان در نقاط مختلف دنیا در معرض نظارتهای روزانه ای هستند که از سوی دستگاههای مختلف بر آنها اعمال می شود. البته این دستگاهها نیز به حال خود رها نشده بلکه بر آنها نیز نظارت صورت می گیرد. این مهم در کشور ما به وسیله دستگاههای مختلفی انجام می گیرد که در سطح قوای سه گانه در حال فعالیت می باشند. دستگاههایی که عهده دار وظیفه مهم”نظارت بر رفتار و عملکرد دستگاههای دولتی” هستند و برای این منظور انجام بررسیها و بازرسیهای متعددی را برنامه ریزی می کنند. در این نوشتار روی سخن با ناظرین و بازرسان در این دستگاههای اخیر الذکر است. دستگاههایی که با ایفای تکلیف نظارت و بازرسی بر سایر اجزای نظام مسئولیت مهم پاسداری از اعتماد و اطمینان عمومی را عهده دار شده اند. به عقیده نگارنده، انجام هرچه مطلوب و موثرتر وظایف محوله توسط افرادی که به امر خطیر نظارت و بازرسی از دستگاههای اداری، اجرایی و قضائی کشور می پردازند در گرو توجه به موارد مهمی است که در این نوشتار به آن می‌پردازیم:
۱) شناخت دقیق از موضوع و محیط بازرسی
شناخت دقیق از موضوع و محیط بازرسی و نیز قوانین و مقررات ناظر و حاکم بر آن یکی از مهمترین بایدهای بازرسی کارآمد و موثر است. چنانچه بازرس پیش از ورود به هر محیط و موضوعی به قوانین و مقررات حاکم بر آن اشراف پیدا کند بدیهی است که یافته هایش لاجرم از دقت، استحکام و استدلال بالاتری برخوردار خواهد بود.
۲) اولویت بندی موضوعات
روزانه در معرض بسیاری از مسائل و موضوعاتی هستیم که در نگاه اولیه ضرورت انجام بررسی در خصوص آنها وجود دارد. طبیعی است با لحاظ محدودیتهای زمانی و امکانات رسیدگی به همه آنها وجود ندارد.
به فرمایش امیر مومنان علی(ع:)
اندیشه (انسان) برای همه کارها گنجایش ندارد، پس( باید) آن را برای مسائل مهم و اساسی، فارغ (نگه داشت)
و در جایی دیگر می فرمایند: “ کسی که به کار غیرمهم مشغول شود، کار مهمتر را ضایع خواهد کرد.”
از این رو ضروری است با انجام اقداماتی به اولویت بندی موضوعات روی آوریم. برای این منظور باید ببینیم هر کدام از موضوعات در اختیار ما، دغدغه چه میزان از مردم جامعه بوده آثار و تبعات ناشی از عدم توجه به آن چه تعداد از آنان را متاثر می سازد. بدیهی است هر چه تعداد افرادی که در معرض تاثیرات موضوع مذکور هستند افزایش یابد به همان میزان بر اهمیت موضوع افزوده شده در نتیجه از اولویت بیشتری جهت رسیدگی برخوردار می گردد.
۳) آشنایی با قواعد، اخلاق و مهارتهای بازرسی
موفقیت در امر بازرسی مستلزم آشنایی با قواعد، اخلاق و مهارتهای خاص آن است. یک بازرس موفق باید این قواعد را فراگرفته بدان ملتزم باشد. برخورداری از دانش و اطلاعات تخصصی حوزه مورد بازرسی، شنیدن اظهار نظرهای مختلف در خصوص موضوع ( اعم از اینکه در راستای تائید موضوع باشد یا رد آن)، داشتن صبر و حوصله در جهت کشف حقیقت، حساسیت در برابر پدیده های پیرامونی، داشتن شجاعت برخورد با مفاسد و متخلف، داشتن مهارتهای ادراکی و ارتباطی، داشتن اندیشه و تفکر استراتژیک و کلان نگر، برخورداری از قدرت تجزیه و تحلیل، توانایی جمع آوری اطلاعات و... از جمله این قواعد و اخلاق است که توجه به آنها موجبات ارتقای کیفیت فعالیت انجام شده را فراهم می آورد.
۴) مطالعه گزارشهای پیشین وتجارب گذشتگان
بازرسان در شروع هر پروژه بازرسی لازم است کارهایی که پیش از آنها در خصوص آن موضوع انجام گرفته است را مطالعه نمایند. با این اقدام، آنان، اطلاعات و آشنایی اولیه در خصوص محیط و موضوع به دست آورده در جریان وضعیت گذشته عملکردی دستگاهی که قرار است در آن وارد شوند قرار می گیرند. به واقع گزارش پیشین، بسان چراغی پیش روی بازرس است تا با اشراف بر آن به جستجوی مطالب و موارد تازه و بدیع پرداخته، میزان توجه دستگاه به نکات مطروحه در گزارشهای پیشین را نیز مورد توجه قرار دهد.
۵) تبیین اهمیت وضرورتهای موضوع مورد بررسی برای مدیران دستگاهها
تردیدی نیست مدیرانی که به مسئولیت خود به دیده فرصتی برای خدمت می‌نگرند برای دست یافتن به این مهم داشتن زیر مجموعه ای سالم با دستهای پاک را جستجو می کنند و از هرگونه اقدامی که به روشن شدن هر وضعیت ابهام‌آلودی بینجامد حمایت نموده به این روند کمک نیز خواهند کرد. مهم این است که بازرسان بتوانند این حس و هدف خود را به مدیران موصوف منتقل نمایند. در چنین صورتی است که آن مدیران نه تنها حضور و فعالیت بازرسان را باعث محدود شدن اختیاراتشان نخواهند پنداشت بلکه خود را عضوی از اعضای هیئت بازرسی خواهند دانست و بدین وسیله اهداف و برنامه های بازرسی نیز در حداقل زمان و به صورت کامل ترمحقق خواهد شد.
۶) برانگیختن شوق عدالت طلبی و اعتماد درونی کارکنان دستگاهها
انسان فطرتا تشنه و جستجوگر عدالت است و در این راستا از هر حرکت و اندیشه ای که تحقق این مهم را به تاخیر انداخته یا متوقف نماید گریزان و متنفر است. از این شوق و علقه درونی و الهی انسانها می توان استفاده های شایانی در جهت تحقق اهداف بازرسی برد و از همراهی و همفکری آنان در جهت طی سریع و سالم مسیر بازرسی کمک گرفت. مهم آن است که این اشتیاق و اعتماد درونی افراد با اتخاذ تدابیر هوشمندانه و مدبرانه از سوی کسانی که مسئولیت خطیر نظارت و بازرسی را بر عهده دارند، بر انگیخته شود. آنگاه قاطبه افراد یک مجموعه متصل به صندوق بیت المال را بسان بازرسانی خواهیم یافت که فراتر از تکلیف اداری در جهت انجام تکالیف شرعی خود در مسیر کمک به هدف و حرکت عدالت طلبانه ما قرار گرفته، به این مهم به چشم یک عبادت می نگرند.
۷) بهره مندی از نظرات مشاورین و متخصصان
طبیعی است که هیچ کس به تنهایی بر همه علوم و فنون مسلط نبوده بلکه این علوم میان کثیری از انسانها توزیع شده است.لذا اینکه کسی در حوزه ای به ندانسته های خود اعتراف نماید نه تنها عیب نیست بلکه گویای شجاعت و حسن نفس اوست. حسن بزرگی که مانع از به خطا رفتن وی در جریان قضاوتها و تصمیم گیریهایش می شود.بخصوص در امر مهم بازرسی که نتیجه کار، با جان، مال و آبروی مردم از یک سو و حدود و حقوق بیت المال از سوی دیگر ارتباط مستقیم دارد. بنا بر این ضروری است که بازرسان خود را از مشاوره با افراد خبره و مطلع در حوزه هایی که در آن مسلط و مطلع نیستند بی نیاز ندانند.گاهی وقوف به کنه یک موضوع و یافتن حقیقت درون آن ایجاب می نماید که بازرس به نظرات متخصصان و صاحب نظران درحوزه‌هایی چند مراجعه کند. از چنین مراجعاتی باید با روی گشاده استقبال و این روش و رویه را توسعه داده و تقویت نمود تا کسی خود را از علم دیگری بی نیاز نداند.
۸) استفاده از تیمی از افراد با مهارتها و قابلیتهای مختلف
یک گزارش اگر حاصل کار گروهی افرادی با توانائیها و مهارتهای مختلف باشد یقینا از استحکام و مطلوبیت مضاعفی برخوردار خواهد بود.تردیدی نیست که هر کسی دارای حد و سطحی از مهارتها وتوانائیها بوده جمع این توانائیها و مهارتها است که می تواند به غنای نتیجه کار افزوده آن را دارای ارزش افزوده نماید. برای مثال در یک جمعی، فردی را با روابط عمومی بالا و برخوردار از توانایی خاص در امر برقراری ارتباط مفید با دیگران می بینیم. شخص دیگری از همان جمع را دارای مهارت ویژه در امر تجزیه و تحلیل اطلاعات و مطالب می یابیم و دیگری را برخوردار از فن و مهارت بالا در امر نگارش می بینیم و نفر چهارمی را دارای دانش و اطلاعات ریز حقوقی. طبیعی است چنانچه این چند نفر به جمع هم عهده دار کار بازرسی شوند نتیجه کارشان از اثربخشی بالاتری برخوردار خواهدشد.
۹) به کارگیری فناوری اطلاعات در کسب وتحلیل اطلاعات
پیچیده تر شدن روابط و رفتارها و ابزار اداری اقتضاء می کند که بازرسان در جهت هرچه اثربخش تر شدن فعالیتهایشان از ابزار، روشها و تکنولوژی متناسب با شرایط روز استفاده کنند. به عقیده دانشمندان علوم اداری، نظامهای اداری با عبور از مراحل سنتی و بوروکراتیک به مرحله جدید خود یعنی” اینفوکراسی” رسیده است. این مرحله‌ای است که در آن رایانه و نرم افزار به کمک مدیران آمده به آنان این امکان را می‌دهد که از ماشین به عنوان مشاور، برنامه‌ریز و حتی مجری برنامه ها و دستورات خود استفاده نمایند. طبیعی است در این گونه شرایط بسیاری از اطلاعات و روابط میان بخشها و افراد حقیقی و حقوقی نه در لابه لای کاغذها و پرونده‌های کاغذی بلکه در درون پایگاههای اطلاعاتی ثبت و ضبط شود که البته دسترسی به آنها نیازمند تسلط بر این سیستمها، روشها و ابزار است. ضرورت توجه به فنآوری اطلاعات به همین مورد ختم و محدود نمی شود بلکه موجب می گردد تا بازرسان به بروزسازی روشهای بازرسی روی آورده در روشهای سنتی محدود و محصور نمانند.
۱۰) بازرسی از عملکردها با در دست داشتن شاخصهای معتبر و علمی
ورود به هر دستگاه با هدف بررسی عملکرد آن مستلزم در اختیار داشتن شاخص و معیار است. چه بسا عده ای با مقایسه وضع موجود یک دستگاه با گذشته آن، بخواهند به ارزیابی عملکرد کنونی آن بپردازند. اما باید گفت این روش، شاخص مقبول و مطلوبی برای پی بردن به میزان موفقیتهای یک دستگاه نبوده ونمی تواند ما را در رسیدن به برآورد حقیقی از توانائیها و شایستگی‌های مدیران و پرسنل آن یاری نماید. در این رابطه می توان از” قانون و برنامه های مصوب” به عنوان ۲ شاخص مهم برای این منظور نام برد. در هر بررسی و بازرسی باید با پیش رو داشتن مجموعه قوانین و مقررات و نیز برنامه های مصوب مربوطه، به ارزیابی عملکرد آن دستگاه پرداخت تا مشخص شود چه میزان در رسیدن به اهداف برنامه های مصوب موفق بوده و در این مسیر چه میزان به رعایت قوانین و مقررات مربوطه پایبندی داشته است.
۱۱) تشخیص انواع مفاسد و تمییز میان آنها
در اثنای بررسی و بازرسی از عملکرد دستگاهها چه بسا به مفاسدی در حوزه‌های مختلف پی ببریم. مفاسدی که الزاما همه آنها از یک نوع نیست. برخی از این مفاسد، مفاسد فردی است. بدین معنا که در نتیجه یک تقصیر یا قصوری که یکی از پرسنل آن دستگاه مرتکب شده به وجود آمده و اثرات و تبعات آن نیز محدود بوده است. نوع دیگری از مفاسد هستند که سازمان یافته بوده ممکن است در نتیجه تبانی و تصمیم‌گیری جمعی در درون دستگاهی بروز پیدا کند. طبیعی است که اهداف عاملان این گونه از مفاسد و اثرات و لطمات ناشی از آن کلان و وسیع بوده چه بسا از حمایتهای اغیار نیز برخوردار باشد. شماری دیگر از مفاسد هستند که در نتیجه وجود ابهام یا ضعف در قوانین به وجود می آید. ابهام و ضعفهایی که موجب برداشتهای سلیقه ای افراد از آن می شود. بنا بر این ضروری است هر کدام از این گونه مفاسد به درستی شناسایی شده متناسب با وضعیت هر کدام از آنها تحقیق و پیگیری لازم به‌عمل آید.
۱۲) حفظ توامان حریم بیت المال وحرمت وحقوق افراد
کسی که عهده دار امر بازرسی، نظارت و یا حسابرسی از اشخاص حقیقی یا حقوقی می شود که به صندوق بیت‌المال دسترسی دارند باید خود را در برابر ۲ وظیفه مهم، مسئول و پاسخگو دانسته و مراقبت در این زمینه را هر روز مضاعف سازد. بدین ترتیب که می بایست از یکسو از حریم و حدود بیت المال مراقبت نماید تا وجوهی”من غیر حق” و در مسیری غیر از مسیر مقرر و مصوب در قوانین و ضوابط، بخصوص در راستای منافع شخصی افراد به مصرف نرسد و از سوی دیگر مراقبت نماید تا این حساسیت به امر بیت المال او را به قضاوت عجولانه و ناشی از جزئی نگری در برابر افراد ( اعم از مدیران یا کارکنان دستگاهها ) نکشاند. قضاوتهایی که چه بسا به خدشه دار شدن حریم، حرمت و آبروی آنان منجر گردیده اقدامات جبرانی بعدی برای ترمیم آن نیز موثر و مفید نیفتد.