تک فرزندی یعنی چه؟
همانطور که از نام تک فرزندی برمی‌آید، تک فرزندی به این معنی است که فردی تنها فرزند یک خانواده باشد. یا ساده‌تر کسی که هیچ خواهر و برادری ندارد و تنها فرزند یک خانواده است با نام تک فرزند معرفی می‌شوند. در گذشته تک فرزندی چندان مرسوم نبود و هر خانواده معمولا بیش از دو فرزند داشت. اما امروزه با تغییر شرایط زندگی، مسائل مالی و اقتصادی، وضع معیشت و شکل زندگی مدرن، تک فرزندی با سرعت زیادی افزایش یافته و والدینی را می‌بینیم که یا قصد فرزندآوری ندارند و یا تنها به داشتن یک فرزند تمایل دارند.در این میان تک فرزند بودن و معایب خواهر و برادر نداشتن می‌تواند آسیب‌هایی را به دنبال داشته باشد که متاسفانه بسیاری از والدین نسبت به آن آگاهی ندارند و یا بی‌توجه هستند.
تمایل به فرزند دار شدن، فطری و برای تداوم نسل و بقاء انسان ها ضروری است. در قرن بیست و یکم نرخ تولد و اندازه خانواده ها به وضوح کاهش و تعداد خانواده های تک فرزند افزایش یافته است. اگرچه عوامل بسیار زیادی در گرایش به تک فرزندی نقش دارند، نتایج بررسی ها نشان می دهد عدم آگاهی از پیامدهای تک فرزندی نقش مهمی بر رواج این پدیده دارد و در خیلی از موارد غفلت از فرزندآوری به موقع، باعث می شود که خانواده ها نتوانند به تعداد فرزند دلخواه خود دست یابند. چرا که افزایش سن خانم ها باعث کاهش شانس باروری موفق می شود. به همین خاطر توصیه می شود، همه زوج ها در اولین فرصت ممکن به تعداد فرزند دلخواه خود دست یافته و از تاخیر های بدون دلیل پرهیز کنند. تک فرزندی از جنبه های مختلفی در سطح خانواده و جامعه قابل ارزیابی است.
دلایل تمایل به تک فرزندی
همانطور که اشاره کردیم این روزها تمایل به تک فرزندی بسیار افزایش یافته و زوج‌ها ترجیح می‌دهند که فقط یک فرزند داشته باشند. اما این تمایل که به بروز معایب خواهر و برادر نداشتن می‌انجامد، دلایل مختلفی دارد که می‌توان آن‌ها را در موارد زیر جست‌وجو کرد:
- مسائل مالی و معیشتی
مهم‌ترین دلیل تمایل به تک فرزندی مسائل مالی و معیشتی است. گرانی، سختی تامین هزینه‌های زندگی و سطح درآمد پایین باعث شده که بسیاری از زوج‌ها به یک فرزند اکتفا کنند.
- ساعات کاری طولانی
از دیگر دلایلی که تمایل زوج‌ها را برای فرزندآوری بیشتر از یک فرزند کاهش می‌دهد، ساعات طولانی کاری است. امروزه که زنان و مردان همراه با هم کار می‌کنند تا هزینه‌های زندگی خود را تامین کنند، فرصتی برای نگهداری از بچه و رسیدگی به او وجود ندارد.بنابراین آن‌ها ترجیح می‌دهند یا بدون فرزند سپری کنند و یا فقط یک فرزند داشته باشند.
- تاثیر رفتاری اولین فرزند
در بسیاری از موارد رفتارهای اولین فرزند و تجربه‌ای که والدین از رشد و پرورش او دارند، آن‌ها را برای به دنیا آوردن فرزندان دیگر عقب می‌راند. این اتفاق می‌تواند منجر به تک فرزندی شود و معایب خواهر و برادر نداشتن را به دنبال آورد.
مشکلات تک فرزند بودن
معایب خواهر و برادر نداشتن یا تک فرزند بودن بسیار زیاد و آسیب‌زننده است. به همین دلیل در برخی موارد و در شرایط کاملا یکسان، اگر سطح سلامت روان یا استرس و اضطراب بچه‌های تک فرزند را با بچه‌هایی که خواهر و برادر دارند مقایسه کنیم، می‌بینیم فرزندان بدون خواهر و برادر، اضطراب و فشار بیشتری را تحمل می‌کنند.
از مهم‌ترین معایب خواهر و برادر نداشتن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
توجه خاص و افراطی والدین
بچه‌هایی که خواهر و برادر ندارند و تنها فرزند یک خانواده به شمار می‌روند، در مرکز توجه والدین خود قرار می‌گیرند. آن‌ها به این دلیل که خواهر و برادری ندارند، به رقابت برای جلب توجه پدر و مادر مشغول نمی‌شوند.
این در مرکز توجه بودن همیشگی، فرد را در بزرگسالی با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌کند و انتظار دارد جامعه، دوستان، همکاران و ... هم مانند والدین، توجه ویژه‌ای نسبت به او داشته باشند. به این صورت افرادی پرتوقع بار می‌آیند که در بسیاری از موارد تمایل دارند همه چیز بر وفق مرادشان باشد.
کنترل و مدیریت کمتر احساسات
بسیاری از کودکان و نوجوانان روبه‌رو شدن با احساسات و مسائل مختلف را در زندگی خود از طریق ارتباط با خواهر و برادر خود می‌آموزند. اگر به کودکانی که دارای خواهر و برادر هستند توجه کنید، می‌بینید که در برخورد و کنترل احساست خود و مدیریت آن‌ها توانایی بسیار بیشتری دارند.در مقابل، تک فزندان از این موهبت محروم می‌شوند و در بسیاری از شرایط نمی‌توانند آنطور که باید رفتار کنند و یا نسبت به اتفاقات واکنش درستی را نشان دهند.
مهارت‌های ارتباطی ضعیف‌تر
بخش بیشتر مهارت‌های ارتباطی کودکان در برخورد با محیط اطراف و به‌ویژه همسالان اتفاق می‌افتد. بنابراین یکی دیگر معایب خواهر و برادر نداشتن ضعف در مهارت‌های ارتباطی، یادگیری و بروز آن‌هاست. اگرچه کودکان این مهارت‌ها را با رفتن به مهد کودک یا مدرسه کم کم می‌آموزند، اما ارتباط دائمی خواهر و برادر با یکدیگر کمک بیشتری به یادگیری سریع و موثر می‌کند.
فشار روانی زیاد
زمانی که والدین چند فرزند دارند، انتظارات و خواسته‌هایشان میان آن‌ها تقسیم میشود. اما یکی از مهم‌ترین معایب خواهر و برادر نداشتن همین است که انتظار والدین از فرزند، به تنهایی فقط روی او متمرکز است.تک فرزندها عموما فشار روانی زیادی را در برخورد با انتظارات والدینشان تحمل می‌کنند و در صورت عدم توانایی برای جلب رضایت و خشنودی پدر و مادر، استرس و اضطراب زیادی به آن‌ها وارد میشود.
وابستگی به والدین
کودک یا نوجوانی که خواهر و برادر ندارد، به مقدار بسیار بیشتری به والدین خود وابسته است و روند استقلال یافتن و جدایی از خانه و خانواده برای او دشوارتر است. این وابستگی نسبت به فرزند، از سوی پدر و مادر هم وجود دارد. آن‌ها ترجیح می‌دهند فرزندشان برای همیشه در کنار آن‌ها باشد و هر چه دیرتر این روند مستقل شدن اتفاق بیفتد، خشنودتر هستند.
تجربه تنهایی
از دیگر معایب خواهر و برادر نداشتن می‌توان به تجربه تنهایی اشاره کرد. برای مثال تصورکنید که والدین یک فرد تک فرزند از دنیا بروند. این فرد پس از پدر و مادر خود هیچ نسبت فامیلی بسیار نزدیک دیگری را تجربه نمی‌کند. حتی در بسیاری موارد و شرایط خاص که فرد به کمک شخص یا اشخاصی مانند خواهر و برادر در کنار خود نیاز دارد، درمانده میشود.
بلوغ زودرس
مهم‌ترین نکته در طول سال‌های کودکی این است که فرد مهارت‌ها و ارتباطات خودش را با همسالان و دیگر کودک و نوجوانان سهیم شود. این مسئله تاثیر بسیار مثبتی را روی موفقیت فرد در اجتماع می‌گذارد.
اما یکی از معایب خواهر و برادر نداشتن ارتباط دائمی کودک با پدر و مادر است که او را در یک ارتباط همیشگی با بزرگسالان قرار می‌دهد. تک فرزندان در این شرایط به تقلید رفتار بزرگسالان روی می‌آورند و دوران کودکی خود را با کودکی کردن واقعی سپری نمی‌کند.
انزوا
از آنجایی که تک فرزندان اغلب تنها هستند و ارتباط موثری با همسالان خود برقرار نمی‌کنند، عموما احساس تنهایی دارند. اگر فردی که تک فرزند است در برقراری ارتباط با گروه همسالان خود در مدرسه، کلاس و ... مهارت نداشته باشد، کم کم به سمت انزوا و افسرده‌خویی می‌رود.
کمالگرایی
یکی از مهم‌ترین معایب خواهر و برادر نداشتن بروز کمالگرایی در تک فرزند خانواده است. عموما زمانی که یک فرد تنها فرزند خانواده است، والدین او تلاش می‌کنند که فرزند خود را به بهترین نمونه فرزندان تبدیل کنند. به همین دلیل به صورت دائمی او را در انواع کلاس‌ها ثبت نام می‌کنند و یا از او انتظار دارند که مایه افتخار و سربلندی باشد.
همین برخورد باعث میشود که فرد با یک کمالگرایی درونی روبه‌رو شود و از این نظر با مشکلات زیادی در زندگی، کارها و حتی روابط خود روبه‌رو شود.
سخن آخر
معایب خواهر و برادر نداشتن می‌تواند آسیب‌هایی را به فرزندپروری وارد کند که نتایج مخرب آن در دوران بزرگسالی بروز می‌کند. از آنجایی که امروزه تمایل به چند فرزندی کاهش یافته می‌توان جمع زیادی از بچه‌هایی را دید که هیچ خواهر و برادری ندارند و با مشکلات و معایب خواهر و برادر نداشتن روبه‌رو هستند.
برای کاهش آسیب‌های ناشی از این اتفاق می‌توان از مشاوره‌های تخصصی یک روانشناس کودک بهره برد که با تکیه بر علم و دانش خود، همه نکات موثر درباره فرزند پروری فرزندان بدون خواهر و برادر را بیان می‌کند.