رشد و توسعه کودکان بخشی بسیار حساس و مهم از زندگی است که نیازمند توجه و مراقبت والدین و محیط مناسب است. یکی از ابزارهای مهم در این مسیر، اسباب‌بازی‌ها هستند که به عنوان ابزاری برای آموزش و تحریک ذهن و استعدادهای کودکان عمل می‌کنند. اولین اسباب بازی ها از مواد طبیعی مانند سنگ، چوب و خاک رس ساخته شدند. هزاران سال پیش، کودکان مصری با عروسک هایی بازی می کردند که دارای کلاه گیس و اعضای متحرک بودند که از سنگ، سرامیک و چوب ساخته شده بودند. در یونان باستان و روم باستان، کودکان با عروسک های مومییا سفالی بازی می کردند: چوب، تیر و کمان، و یویو. هنگامی که کودکان یونانی، به ویژه دختران، به بلوغ رسیدند، عادت داشتند که اسباب بازی های دوران کودکی خود را قربانی خدایان کنند.
بازی‌های اسباب‌بازی، زمینه‌های مختلفی از رشد کودکان را پوشش می‌دهند. از طریق بازی با اسباب‌بازی‌ها، کودکان میتوانند احساسات خود را بیان کنند و روابط خود را با دیگران تقویت دهند. این بازی‌ها امکان خلق داستان‌های خود را برای کودکان فراهم می‌کنند و به ایجاد فضاهای تخیلی کمک می‌کنند که در آنها میتوانند دنیای خود را بسازند و به بررسی دنیای اطراف خود بپردازند.
از بدو تولد به بعد کودکان به بازی کردن و سرگرم شدن علاقه بسیاری دارند این بازی ها میتواند به صورت اموزشی باشد که تاثیر بسیار خوبی در زندگی و اینده انها دارد. اسباب بازی‌ها به کودکان کمک میکند که دنیای اطراف خود را بهتر بشناسند و متناسب با موقعیت رفتار کنند .
همه ی اسباب بازی ها با هدفی و اموزشی به کودکان و قصدی تولید و اختراع می شود . که میتواند تاثیر خوب و یا بد در زندگی کودکان داشته باشد .اسباب بازی ها میتوانند به صورت گروهی بازی شوند که در روابط اجتماعی افراد بسیار تاثیر گذار می باشد.
بازی کردن و جنب و جوش کودکان در هر شرایط, مهم ترین ویژگی یک کودک محسوب می شود. البته بازی کردن تنها مختص کودکان نیست و انسان در هر سنی سرگرمی و بازی های مناسب سن خود را پیدا می کند. ولی اگر بدانیم بازی و نوع اسباب بازی که در اختیار کودکانمان قرار می دهیم تاثیر مستقیم در رشد ذهنی و افزایش مهارت های حرکتی او دارد حساسیت بیشتری در انتخاب اسباب بازی های او به خرج می دهیم.كودك در جريان بازي پرورش فكري، عاطفي و جسمي و اجتماعي مي يابد زیرا بازی راهی برای ابراز و نشان دادن احساسات است و باعث تخلیه فشار و استرس‌های عصبی کودک می‌شود. بازي، روش طبيعي شركت كودكان در فعاليتهايي است كه سرانجام سبب كسب مهارت و ورزيدگي براي مقابله با مشكلات زندگي مي شود. كودكان از طريق بازي احساسات، ناكامي ها و اضطرابهاي خود را بيان مي دارند. همه كودكان فارغ از رنگ پوست و مو يا تعلق به نژاد و قوم خاص در هر كجاي دنيا كه باشند بازي مي كنند فعاليت بازي در واقع تلاش كودك براي كنار آمدن با محيط است كه از اين طريق او خود را مي يابد و دنيا را درك مي كند
در ذیل به اختصار به برخی از تاثیرات مثبت بازی بر رشد کودک اشاره می کنیم:
رشد عاطفی
بازی، در رشد عاطفی کودک نقش مثبتی ایفا میکند و نیاز به تعامل، یادگیری، برتری جویی و بروز احساسات و عواطف، ترس و تردیدها و برو‌نگری را در کودک ارتقاء می‌دهد.
رشد اجتماعی
بازی، رشد اجتماعی کودکان را تسریع می کند و موجب شکوفایی استعدادهای نهفته و بروز خلاقیت، همکاری، همدلی و مشارکت و ارتباط کودک با محیط بیرون، می‌گردد. همچنین بازی موجب همانندسازی با بزرگترها شده و کمک میکند که کودک، شکست و پیروزی را در حد خود بطور واقعی تجربه کند. بازی به دلیل تحرک در برخی از اشکال خود در رشد جسمی کودک موثر بوده و باعث هماهنگی دستگاه‌ها و اعضای بدن و تقویت حواس کودک و توانمندی فکری و بدنی او می‌شود.
رشد ذهنی
بازی، تفکر، دوراندیشی و رفتار هوشمندانه را تقویت می کند و نقش آن در رشد ذهنی کودک انکارناپذیر است. امروزه یادگیری بهتر زبان و رشد هوشی و تفکر کودک از طریق بازی به اثبات رسیده است. آنچه که از بازی‌های فکری مخصوصاً «کاربرد آن در فلسفه و کودک» مورد نظر است، نقش بازی در رشد ذهنی کودک است که با استفاده از ابزارهای مورد نظر (اسباب‌بازی، داستان، فیلم، کارتون، عکس...) به ارتقاء رشد فکری او کمک میکند .
مراحل پیشرفت بازی در کودکان
با بررسی مراحل رشد کودک می‌توان متناسب با سن کودک بازی‌هایی برای آنها طراحی کرد که با اجرای آن، کودکان از توانایی‌های مناسبی برخوردار شوند. بدیهی است که هرکودکی این مراحل را با توجه به ویژگی‌های ذهنی ـ جسمی خود طی میکند ولی رشد کافی به معنای کسب و تسلط بر مهارت‌ها و توانایی‌هایی است که کودک در بزرگسالی به آنها احتیاج دارد و پیشرفت در آن، بوسیله بازی صورت میگیرد: که این مهارت‌ها را کودک در طی مراحل زندگیش از بدو تولد تا سنین ابتدایی ورود به دبستان می‌گذراند.
بازی های کودکان در روند رشد و تکامل تغییر می کند. در واقع، بازی‌های او، از شکل جسمی و عاطفی خارج شده، از پشتوانه اندیشه و خلاقیت برخوردار می شود. البته لازم به ذکر است بازی‌های جسمی، زمینه‌‌ساز بازی‌های ذهنی در کودک هستند.
اثر بازی بر جسم کودکان
بازی هایی که با فعالیت توأم هستند در جهت تکامل و رشد عضلانی کودک و ورزش دادن قسمت های مختلف بدن، از اهمیت و ارزش زیادی برخوردارند. بازی های پرتحرک مانند توپ بازی، گرگم به هوا و همه بازی هایی که مجال نام بردنشان نیست، هم انرژی اضافی کودک را تخلیه می کند و هم عضلات و استخوان های او را تقویت می کند. انرژی اضافی اگر از طریق صحیح مصرف نگردد و سرکوب و ذخیره شود او را ناآرام، عصبی و بدخلق می کند.
اثر بازی بر روان کودکان
صداقت و صراحت کودکان، واقعا بی نظیر است. کودک به وسیله بازی، فرصت می یابد که احساسات خود را هدفدار ابراز نماید. کودک می تواند احساساتی از قبیل ترس، رنجش، نگرانی، شادی و… آشکار کرده، خود را آن طور که دوست دارد در قالب شخصیت های دلخواهش بیان نماید و رضایت و رنجش های درونی خود را نیز از بین ببرد.
اثر تربیتی بازی
همانطور که پیش از این گفتیم، بازی، بدل زندگی است و ضمن بازی، شخصیت واقعی کودکان، شکل می گیرد و دگرگونی های قابل توجه در روحیات وی روی می دهد که همه اینها گذر به مرحله عالی تر رشد و پیشرفت را برای کودک تدارک می بیند و از اینجا است که می شود با استفاده از امکانات تربیتی بازی، کودک را در مسیر صحیح انتخاب راه و روش زندگی قرار داد.
اثر اجتماعی بازی
کودک از طریق بازی می آموزد که چطور –غیر از خانواده – یعنی با افراد بیگانه، روابط اجتماعی برقرار کند و چطور مشکلات و مسائل ناشی از این نوع روابط را حل کند و تطابق اجتماعی را فراگیرد.
جایگاه آموزشی بازی
امروزه حتی آموزش های درسی را از طریق بازی به کودکان می آموزند. به عبارتی، در کنار آموزش های مستقیم، کودک از طریق بازی با انواع مختلف اسباب بازی، موفق به آموزش و شناخت رنگ ها، شکل ها، اندازه ها، اجناس و اشیا ء و اهمیت آنها می شود. بازی به کودک کمک می کند تا دنیایی را که در آن زندگی می کند؛ بشناسد، بفهمد، لمس و حس و بالاخره کنترل کند و میان واقعیت و خیال تفاوت قائل شود.
تاثیر اخلاقی بازی
کودک در جریان بازی یاد می گیرد که، چه چیز خوب است و چه چیز بد است. کودک درمی یابد که اگر بخواهد در بازی یک فرد قابل قبول به حساب آید، باید صادق، امین، عادل، منضبط، حقیقت طلب و درستکار و مسلط به خود و … باشد.
معرفی چند اسباب بازی محبوب برای کودکان:
لگو:
لگو از دیرباز سرگرمی مورد علاقه کودکان در سراسر جهان بوده است. اما بیش از یک روش سرگرم کننده برای گذراندن زمان، لگو همچنین ثابت کرده است که یک ابزار ارزشمند برای رشد و تکامل کودکان است. از حل مسئله و تفکر خلاق تا درک علت و معلول، لگو طیف گسترده ای از مزایای آموزشی را ارائه می دهد که می تواند به کودکان در یادگیری، رشد و موفقیت در زندگی کمک کند.
یکی از مهمترین مزایای لگو، توسعه مهارت حل مسئله است. لگو از بچه‌ها می‌خواهد که به روش‌های مختلف فکر کنند تا راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای چالش‌های مختلفی که با آنها ارائه می‌شود ارائه دهند. از اتصال قطعات مختلف تا ساختن ساختارها و شخصیت‌هایی که در ذهن دارند، بچه‌ها یاد می‌گیرند که مهارت‌های حل مسئله را در کارهای مختلف به کار ببرند. این به کودکان کمک می کند تا مهارت های تفکر انتقادی مورد نیاز برای موفقیت در زندگی را توسعه دهند.
لگو همچنین به نشان دادن جنبه خلاقانه کودک کمک می کند. هنگامی که کودکان شاهکارهای لگو خود را خلق می کنند، نه تنها می توانند انگیزه های خلاقانه خود را بیان کنند، بلکه راه حل ها و ایده های مختلف را نیز آزمایش می کنند. این به کودکان اجازه می دهد تا راه های مختلفی را که معمولاً در زندگی روزمره خود با آنها مواجه نمی شوند، کشف کنند
دوچرخه:
دوچرخه نقش مهمی در سلامت و رشد کودکان دارد. آنها نه تنها یک شکل سرگرم کننده از ورزش را ارائه می دهند، بلکه می توانند مهارت های حیاتی مانند تعادل، هماهنگی و آگاهی فضایی را نیز به کودکان بیاموزند. همراه با انتخاب غذای سالم و فعالیت بدنی منظم، آنها می توانند از رشد و تکامل کودک در یک سبک زندگی فعال و در فضای باز حمایت کنند.
ماشین کنترلی:
ماشین کنترلی همیشه در بین کودکان محبوب بوده اند و در واقع برای رشد آنها بسیار مفید هستند. ماشین کنترلی میتواند به رشد شناختی کمک کنند زیرا به منطق، حل مسئله و بازی مشارکتی نیاز دارند. بازی با ماشین کنترلی همچنین میتواند به رشد مهارت‌های حرکتی کمک کند زیرا کودکان از دستان خود برای حرکت دادن ماشین‌ها به اطراف استفاده می‌کنند و تعادل و کنترل ایجاد می‌کنند.
علاوه بر این، ماشین کنترلی میتواند به بچه‌ها کمک کند تا روابط واقعی را تقویت کنند و شناسایی کنند. از طریق بازی مشارکتی، کودکان اهمیت کار گروهی، همکاری و ارتباط را می آموزند. آنها درک درستی از نحوه همکاری و چگونگی حفظ رابطه خوب با دیگران به دست می آورند.