بعضی ها اصلا نمی دانند کیست تخمدان چیست و چرا ایجاد می شود، اما تا اسمش را می شنوند، به ناباروری و نازایی فکر می کنند. عده دیگری هم هستند که باور دارند کیست های تخمدانی یعنی همان سرطان تخمدان و برای همین، با شنیدن این موضوع حسابی نگران می شوند. در صورتی که متخصصان زنان و زایمان تعریف دیگری برای کیست تخمدان دارند و تاکید می کنند، کیست تخمدان همیشه بدخیم نخواهد بود.
دکتر حقگو با تائید این مطلب می گوید: شایع ترین توده های تخمدان در سنین میان ۲۲ تا ۴۵ سال، همین توده های کیستیک است که البته به طور کلی حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد این توده ها خوش خیم خواهد بود.
این جراح و متخصص زنان و زایمان، کیست تخمدان را چنین تعریف می کند: به ساختمان های کیسه مانندی که حاوی مایع است، کیست گفته می شود. وجود این کیست ها در تخمدان، معمولا در سال های باروری یعنی در سنین میان بیست و دو تا چهل و پنج سالگی شایع است و در این سن و سال هم بیشتر آنها خوش خیم هستند.
کیست های مختلف؛ علل متفاوت
بی شک، خانم هایی که دچار کیست تخمدان می شوند، در پی یافتن راهی برای پیشگیری از ایجاد آن خواهند بود اما تا ندانیم کیست تخمدان به چه دلیلی ایجاد می شود، نمی توانیم راه حلی برای پیشگیری از بروز آن پیدا کنیم. دکتر حقگو با اشاره به این موضوع، یادآور می شود: اغلب کیست ها ناشی از اختلال عملکرد تخمدان است یا از انواع نئوپلاستیک که می تواند خوش خیم یا بدخیم باشد. بنابراین در یک دسته بندی کلی، کیست ها را می توان به دو گروه ناشی از اختلال عملکرد و نئوپلاستیک تقسیم کرد.
این پزشک متخصص با تاکید براین که ۸۰ تا ۸۵ درصد کل توده های تخمدان خوش خیم هستند، خاطرنشان می سازد: احتمال این که توده های تخمدانی در سنین کمتر از چهل و پنج سالگی بدخیم شود، کمتر از ۶ درصد است و با توجه به سن شایع بروز کیست های تخمدانی مشخص می شود، معمولا جای نگرانی در این باره وجود ندارد اما در صورت روبه رو شدن با این کیست ها، باید به پزشک مراجعه و براساس نظر او نسبت به درمان اقدام کنید.
وی در ادامه توضیح می دهد: احتمال بروز کیست های عملکردی تخمدان ـ که بر اثر اختلال عملکرد و اختلالات هورمونی ایجاد می شود ـ با استعمال دخانیات افزایش پیدا می کند. از طرف دیگر، مصرف قرص های جلوگیری از بارداری احتمال ایجاد کیست های عملکردی را کاهش می دهد.
برخی کیست ها هم منشا مادرزادی دارد و برخی دیگر ناشی از متاستاز توده های رحم، معده، پستان و روده به تخمدان است. علاوه بر این ، مصرف بعضی داروهای محرک تخمدان ـ که برای باروری از آنها استفاده می شود ـ می تواند زمینه ساز ایجاد کیست باشد. دکتر حقگو ضمن بیان این مطالب، می گوید: اندومتریوز نیز بیماری مهمی است که می تواند عاملی باشد برای نازایی، ولی علت ایجاد آن ناشناخته است و بعضی عوامل محیطی و ژنتیک را در بروز آن موثر دانسته اند.
نشانه های متنوع؛ از درد تا نازایی
بعضی ها از درد شکایت می کنند، عده ای دچار اختلالات قاعدگی می شوند و گروهی هم اصلا متوجه وجود کیست نخواهند شد تا زمانی که اقدام به بارداری کنند و با مشکل مواجه شوند. بنابراین نباید منتظر نشانه خاصی باشید چون به گفته دکتر حقگو، علائم و نشانه های هر یک از کیست ها براساس نوع آن می تواند متفاوت باشد. همچنین با توجه به این که تخمدان در حفره شکمی قرار دارد، بروز کیست ممکن است در مراحل اولیه نشانه خاصی برای فرد ایجاد نکند مگر این که کیست ها از نوع عملکردی و فعال از نظر هورمونی باشد که نشانه های آن به صورت نداشتن تعادل هورمونی مانند خونریزی غیرطبیعی نمایان می شود.
وی می افزاید: بعضی افراد هم فقط با درد ناگهانی روبه رو می شوند که این درد ناشی از پیچ خوردن توده است یا پارگی کیست و خونریزی داخل آن که در این شرایط، بیمار با درد شکمی حاد و به صورت اورژانسی به پزشک مراجعه خواهد کرد.
بعضی انواع کیست ها ممکن است علائم دیگری مانند اتساع شکم داشته باشند. به گفته این متخصص زنان، در چنین مواقعی کیست آن قدر بزرگ می شود که این مشکل را برای فرد ایجاد می کند یا حتی ممکن است بزرگ شدن کیست، درد و ناراحتی یا احساس فشار در قسمت های تحتانی شکم ایجاد کند. همچنین در صورتی که کیست روی دستگاه ها و اعضای مختلف بدن اثر فشاری داشته باشد، مشکلات دیگری مانند تکرر ادرار بر اثر فشار بر مثانه یا درد پهلو به دلیل وارد شدن فشار بر کلیه ایجاد خواهد کرد.
در بیماری تخمدان پلی کیستیک، کیست ها با نشانه های ظاهری خودشان را نشان می دهند و موجب رشد موهای زائد، آکنه و ریزش مو از نوع مردانه در خانم ها خواهند شد.
علائم متفاوت کیست های اندومتریوز:
این بیماری با نشانه های متفاوتی از جمله اختلال قاعدگی، درد زیر شکم، درد شدید هنگام نزدیکی و قاعدگی، درد در زمان اجابت مزاج و لکه بینی تظاهر می کند و حتی ممکن است ناباروری، تنها علامت کیست تخمدان باشد.
درمان کیست تخمدان؛ جراحی یا دارویی؟
خیلی ها فکر می کنند تنها راه درمان کیست های تخمدان، جراحی و خارج کردن توده است در حالی که دکترحقگو می گوید براساس سن و شرایط جسمی بیمار، علائم بیماری و مشخصات سونوگرافی و آزمایش های خون باید درباره روش درمان تصمیم گیری کرد.
اغلب کیست ها که کیست های فیزیولوژیک تخمدان هستند با یک درمان دارویی معمولی برطرف خواهند شد و حتی اگر بیمار کیست ساده فیزیولوژیک داشته باشد و هیچ دارویی هم مصرف نکند، انتظار می رود کیست پس از دو ماه کوچک تر شود، اما اگر بعد از این مدت، اندازه کیست تغییر نکند یا بزرگ تر شود، باید دنبال پیدا کردن علت اصلی و درمان صحیح آن باشیم.
وی با تاکید براین که اندازه توده در انتخاب روش درمان بسیار مهم است، می گوید: کیست های فیزیولوژیک تخمدان که خودبه خود ممکن است برطرف شوند، اندازه ای کوچک تر از شش سانتی متر دارند. بنابراین برای توده های ساده که محتویات داخل آن مایع و شفاف است و کدورتی دیده نمی شود، معمولا جای نگرانی وجود ندارد اما در صورتی که مایع داخل کیست شفاف نباشد، دیواره های ضخیمی در آن دیده شود یا اندازه اش بیشتر از شش تا هشت سانتی متر باشد، نیاز است بررسی دقیق تر انجام شود.
کیست تخمدان را می توان با روش جراحی باز یا لاپاراسکوپی عمل کرد و جراح براساس شرایط بیمار، نوع کیست و آزمایش های وی باید روش مناسب را انتخاب کند. البته تبحر جراح و امکانات در دسترس او نیز بر انتخاب روش جراحی تاثیرگذار خواهد بود.
خوراکی های مفید و مضر برای کیست های تخمدان :
درباره بعضی انواع کیست ها که علل ناشناخته دارند، هیچ رژیم غذایی مفید یا مضری مشخص نشده، اما انواع دیگری از کیست های تخمدانی هستند که با نحوه تغذیه فرد ارتباط خواهند داشت.
پیروی از رژیم های غذایی غنی از چربی و گوشت قرمز، احتمال بروز بیماری اندومتریوز را افزایش می دهد و به همین دلیل توصیه می شود، کسانی که سابقه این بیماری در خانواده شان وجود دارد، بیشتر از رژیم غذایی حاوی سبزیجات و میوه ها استفاده کنند.
بارداری و شیردهی از دیگر عواملی است که می تواند احتمال روبه رو شدن با این بیماری را کاهش دهد و یکی از عوامل محافظت کننده به شمار می آید.
بیماران زیادی هم هستند که وقتی متوجه کیست تخمدان می شوند، نمی دانند ورزش و فعالیت جسمی به ضررشان است یا نه. دکتر حقگو در این باره توضیح می دهد: برای بعضی انواع کیست ها و براساس اندازه آن، پزشک فعالیت ورزشی سنگین را ممنوع می کند تا احتمال پاره شدن کیست کاهش یابد، ولی برای کیست هایی که اندازه شان کوچک است، محدودیت خاصی در این زمینه وجود ندارد.