حتی اگر تا به حال دسر یا ژله درست نکرده باشید دستور تهیه آن را یک دور مرور کرده‌اید. تقریبا پای ثابت مواد اولیه همه این دسرها چیزی به نام ژلاتین است که یا به صورت ورقه یا پودر باید در دستور تهیه قرار داشته باشد. از 300 سال پیش که مردم فهمیدند می‌توان با اسید استخوان را نرم کرد و مواد معدنی آن را خارج کرد تا چند سال بعد از آن که این کار به تولید صنعتی رسید، حرف و حدیث درباره آن زیاد بوده است.
گاهی گفته می‌شود ژلاتینی که از استخوان حیوانات تهیه می‌شود غضروف‌ساز است و گاهی هم از مضرات آن می‌گویند. هرچه هست کاربردهای وسیع ژلاتین در صنایع مختلف آن را به یک ماده بااهمیت تبدیل کرده است. شاید ندانید که پوکه کپسول‌های دارویی از ژلاتین تهیه می‌شود یا خیلی از چسب‌ها ژلاتین دارند. اما پرکاربردترین محل مصرف ژلاتین در صنایع غذایی است.
حالا واقعا ژلاتین چیست؟
ژلاتین یک ماده پروتئینی است که از هیدرولیز کلاژنی که در پوست، استخوان و بافت پیوندی حیوانات وجود دارد، تهیه می‌شود. این مواد در آب جوش حل می‌شوند و تولید ژلاتین می‌کنند. حالا که ژلاتین در دسرها حدود 8 تا 10درصد از وزن خشک آن و در شیرینی‌ها دو تا سه درصد از وزن خشک شیرینی را تشکیل می‌دهد، بهتر است با خواص و انواع آن بیشتر آشنا شویم.
ژلاتین پروتئین دارد
ژلاتین ماده‌ای جامد، ترد، شفاف و البته بی‌بو و بی‌مزه است. این ماده فاقد قند، چربی و مواد افزودنی است. جدول زیر ترکیبات کلی ژلاتین را مشخص می‌کند:
پروتئین: 90-84 درصد
نمک معدنی: 2-1 درصد
آب: 15 - 8 درصد
پروتئین‌های ژلاتین به‌طور عمده متشکل از اسید آمینه‌های گلایسین و پرولین است که بسیاری از افراد به میزان لازم آنها را مصرف نمی‌کنند، درحالی‌که این اسیدهای آمینه نه‌تنها برای پوست، مو و ناخن مفید است بلکه باعث عملکرد مطلوب سیستم ایمنی می‌شود.
پودر و ورقه ژلاتین چه فرقی دارد؟
هر دو اینها از کلاژن حیوانات تهیه شده‌اند. پودر ژلاتین، ژلاتینی است که خشک شده و به دانه‌های ریز تبدیل شده و مزیت آن پراکندگی یکنواخت آن در ظرف است. ورقه‌های ژلاتین هم، ژلاتینی است که روی ورقه خشک شده است. تنها تفاوتی که بین ورقه ژلاتین و پودر آن می‌توان قائل شد این است که استفاده از ورقه‌های ژلاتین محصول نهایی را روشن‌تر و شفاف‌تر می‌کند. از نظر خواص غذایی بین پودر ژلاتین و ورقه آن نمی‌توان تفاوتی قائل شد.
این‌طور به نظر می‌رسد که یک قاشق غذاخوری پودر ژلاتین معادل چهار ورق ژلاتین است اما این میزان در کشورهای مختلف تولیدکننده ممکن است متفاوت باشد. بنابراین هنگام خرید باید حتما به کشور سازنده توجه داشته باشید تا در محصول نهایی اشکالی ایجاد نشود.
چطور ژلاتین بخوریم؟
بهترین منبع ژلاتین در استخوانی است که در خانه دارید اما وقتی می‌خواهید فقط کمی به ارزش مواد غذایی‌تان اضافه کنید، می‌توانید همیشه یک شیشه پودر ژلاتین کنار دست‌تان داشته باشید. مثلا وقتی می‌خواهید اسموتی تهیه کنید که پروتئین داشته باشد یا حتی در دسرها و اسنک‌ها هم می‌توانید کمی پودر ژلاتین اضافه کنید. حتما تعجب میکنید ولی شما می‌توانید حتی ژلاتین را به چای یا قهوه‌تان هم اضافه کنید. گذشته از همه اینها سوپ و سالاد هم ازجمله مواد غذایی هستند که می‌توانید در آنها کمی ژلاتین استفاده کنید.
انواع ژلاتین کدام است؟
ژلاتینی که در صنایع غذایی استفاده می‌شود از هیدرولیز جزئی کلاژن حاصل از پوست، بافت همبند و استخوان‌های حیوانات است. ژلاتین براساس نوع فرآوری و ماده خام اولیه به نوع A و B طبقه‌بندی می‌شود. ژلاتین نوع A به روش اسیدی عمل‌آوری می‌شود و مواد اولیه خام آن پوست و استخوان حیوانات است. ژلاتین نوع B به روش قلیایی عمل‌آوری می‌شود و مواد اولیه آن استخوان و پوست است. غلظت ژلاتین نوع A نسبت به ژلاتین نوع B کمتر است.
ژلاتین گیاهی نداریم
حتما شنیده‌اید که به بسیاری از گیاهخواران توصیه می‌شود از ژلاتین گیاهی استفاده کنند درحالی‌که ژلاتین تنها از حیوانات به دست می‌آید و به هیچ عنوان منشا گیاهی ندارد اما آگار (نوعی جلبک) و پکتین (کربوهیدرات گیاهی) از جمله ترکیباتی هستند که می‌توان جایگزین ژلاتین کرد. پكتين يك پليمر اشتقاقي قندي- اسيدي است كه از ساختار‌هاي ژلاتيني گياهي موجود در ميوه و سبزي به دست می‌آید.
بهترین غذا برای معده‌های حساس
یکی از مهم‌ترین خصوصیات ژلاتین این است که در آن نه قند وجود دارد و نه چربی. این ماده خاصیت هضم بسیار بالایی دارد و با وجود انرژی کم در بسیاری از رژیم‌های لاغری استفاده می‌شود. برخی فکر می‌کنند ژلاتین یک نوع افزودنی است درحالی‌که ژلاتین خودش نوعی ماده غذایی است و در دسته افزودنی‌ها قرار نمی‌گیرد. ژلاتین به سرعت جذب شده و اسیدآمینه لازم برای سوخت و ساز را فراهم می‌کند.
ژلاتین پاستیل از چیست؟
ژلاتین پاستیل هم از پوست و استخوان حیوانات مختلف مانند گاو و حتی ماهی تهیه می‌شود اما اگر بخواهیم تفاوت آن را با ژلاتین ژله بدانیم، باید گفت پاستیل از ژلاتین‌های با قدرت بیشتر تهیه می‌شود و به همین دلیل حالت جویدنی و سفت دارد اما ژلاتین ژله درجه متوسط دارد و برای همین شل‌تر است. براي اينکه پاستيلی که ژلاتين در آن استفاده شده، ارزش غذايي مطلوبي داشته باشد لازم است اين ژلاتين به روش صحيح از استخوان گاو استخراج شود که يکي از بهترين روش‌هاي استخراج ژلاتين از استخوان گاو، روش آنزيمي است.
آبمیوه ژلاتینی
ژلاتین در نان و خمیرها باعث تقویت پروتئین آرد و افزایش الاستیسیته آن شده و مصرف نمک را کم می‌کند. استفاده از ژلاتین در آبمیوه‌ها و نوشیدنی‌ها هم موجب ایجاد شفافیت و از بین رفتن کدری آبمیوه می‌شود. در مصارف لبنی، ژلاتین به عنوان قوام‌دهنده و سفت‌کننده محصولاتی مانند ماست و پنیر خامه‌ای عمل می‌کند. در صنعت گوشت و غذاهای آماده هم ژلاتین نقش غلظت‌دهندگی داشته و با کاهش آب در دسترس میکروارگانیسم‌ها سلامت گوشت را تامین می‌کند. در محصولات گوشتی، ژلاتین با غلظت یک تا پنج درصد به آن اضافه می‌شود تا به نگهداری آب طبیعی‌اش کمک کند.
ژلاتین با استخوان چه می‌کند؟
ژلاتين به چسب استخوان معروف است. گفته می‌شود ژلاتين موجود در ژله‌ها، دردهاي مفصلي را كاهش مي‌دهد و مي‌تواند در پيشگيري از پوكي استخوان كمك كند. کلاژن به طور مستقیم اثرات ضدالتهابی داشته و اثر مستقیم روی بافت مفاصل دارد. با بررسی دریافت ژلاتین و تاثیر آن روی استخوان این نتیجه به دست آمد که ژلاتین می‌تواند تاثیرات متفاوتی روی چگالی استخوان و وزن بدن داشته باشد. این تاثیر بیشتر روی استخوان ران دیده شده است.
در مطالعات دیگر نشان داده شد که تزریق ژلاتین، کلسیم موجود در گردش خون را بالا می‌برد که نشان می‌دهد استخوان در حال ساخت است. همچنین در سوءتغذیه پروتئین که وزن استخوان کاهش می‌یابد و موجب شکستگی می‌شود میزان مواد معدنی و چگالی استخوان ران با دریافت ژلاتین بیشتر می‌شود.
هضم غذا را راحت می‌کند
ژلاتین می‌تواند با افزایش قدرت گوارش یک پوشش مخاطی سالم در معده ایجاد کند. گلایسین موجود در ژلاتین می‌تواند با افزایش اسید هیروکلوریک در معده به هضم و جذب مواد مغذی مورد نیاز کمک کند.
سوپ‌های حاوی ژلاتین یکی از رژیم‌های غذایی مهم برای افرادی است که مشکلات گوارشی دارند. همچنین ادعا شده است که ژلاتین، التهاب روده افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر را از طریق ایجاد یک لایه پوشاننده کاهش می‌دهد.
بهترین خوراکی برای سالمندان
تخم‌مرغ و گوشت حاوی اسید‌آمینه‌ای به نام متیونین هستند که باعث افزایش هموسیستئین در خون می‌شود و نیاز ما به مواد مغذی خنثی‌کننده هموسیستئین مانند فولات، ویتامین12 B و6 B را افزایش می‌دهد.
افزایش هموسیستئین در خون با خطر بیماری‌های جدی مانند سکته مغزی، سکته قلبی و بیماری‌های روانی همراه خواهد بود. افرادی که مقدار زیادی پروتئین حیوانی مصرف می‌کنند نیاز به گلایسین دارند اما از سوی دیگر برای ایجاد تعادل باید اسیدآمینه دیگری وارد عمل شود که متیونین است و طبعا ژلاتین این کار را می‌کند.
برای چه‌کسانی ممنوع است؟
تا حرف ژلاتین می‌شود همه یاد ژله می‌افتند و خواصی که برای استخوان‌سازی دارد. ظاهرا ژله حاوی کلسیم، آهن، سدیم و پتاسیم است و منبع خوبی برای تامین ریزمغذی‌ها محسوب می‌شود. اما پودر ژله‌های آماده حاوی مقداری شکر، رنگ و اسانس هستند و به همین دلیل در تهیه آنها باید دقت کنید. اگر خواستید با پودرهای آماده، ژله درست کنید به هیچ وجه به آن شکر اضافه نکنید. حواس‌تان باشد ژله برای کودکان زیر سه سال ممنوع است ضمن آنکه افراد با سیستم ایمنی ضعیف یا مشکلات گوارشی حاد هم بهتر است در مورد خوردن ژله احتیاط کنند.
پروتئین پاستیل را جایگزین نکنید
درست است که ژلاتین می‌تواند در تحکیم استخوان، غضروف‌سازی و تامین ویتامین‌های مورد نیاز بدن موثر باشد اما این دلیل نمی‌شود که اگر کودک‌تان بدغذاست و میلی به خوردن غذاهای مقوی ندارد، ژله یا پاستیل میوه‌ای را جایگزین مواد مورد نیاز بدن او کنید.
نوع پروتئینی که در ژلاتین وجود دارد بسیار کمتر از پروتئین گوشت، شیر و تخم‌مرغ است و بسیاری از اسیدهای آمینه ضروری را ندارد، بنابراین پروتئینی است که نسبت به سایر پروتئین‌ها ارزش غذایی پایینی دارد و منبع کافی و کاملی برای تامین کلسیم و سایر ریز‌مغذی‌های مورد نیاز بدن نیست. طعم‌های میوه‌ای، نوشابه‌ای و … پاستیل‌ها فقط و فقط به دليل اسانس و طعم‌دهنده‌های مصنوعی است و هیچ فرقی بین پاستیل نوشابه‌ای و میوه‌ای وجود ندارد.
طبیعی درست کنید
اگر دوست دارید ژلاتین خالص و طبیعی به بدن‌تان برسانید، می‌توانید آن را از جوشاندن استخوان قلم گاو استخراج و در غذاهای مختلف‌تان مصرف کنید.