یک کودک از سنین بسیار پایین شروع به ساخت تصویر یا تجسمی در مورد خودش می کند. این تصویر یا تجسم معمولا مربوط به خودپنداره ی کودک می باشد و به طور بسیار زیادی بر اساس نحوه ی رفتار افراد مهم زندگیش با اوست. این افراد به واسطه ی پاسخ هایشان به کودک اطلاعاتی درباره ی خود شان و رفتارهایشان می دهند. لام به تاکید است که خودپنداره همان عزت نفس نیست تصویر و تجسمی که کودک از خودش دارد خودپنداره می باشد. که نحوه ی نگریستن فرد به خود است.ارزشی که او به این تجسم یا تصور می دهد همان ارزشیابی از خود می باشد که عزت نفس نامیده می شود.بنابراین عزت نفس شاخص بالایی است که از طریق ارزشی که کودک به خودش می دهد به دست می آید.
بسیار مهم است که در زمان مشاوره با کودکان تفاوت میان خودپنداره و عزت نفس را تشخیص دهیم . اگرچه تعدادی از کودکان به طور کلی با خودپنداره مثبت عزت نفس بالایی دارند اما همیشه چنین نیست.بعضی از کودکان خودشان اسنادهای مثبت زیادی می بینند آنها ممکن است از نظر آموزشی و تحصیلی باهوش و در ورزش و حساب خوب باشند.در نتیجه خودپنداره ی مثبتی از خود داشته باشند . با وجود این آنها ممکن است به این اسنادها ارزش ندهند . به طوریکه عزت نفس پایین و احساس بدی درباره ی خودشان داشته باشند. بعضی از کودکان با قابلیت های بسیار بالا است
انتظار و توقع بالایی از خود دارند زمانی که عملکردشان با استعدادهای فردی شان جور و مناسب نباشد خود را ناموفق و بی ارزش می بینند.ترس از شکست منجر به افزایش اضطراب در آنها می شود و عزت نفسشان را تهدید می کند.
همچنین عکس این قضیه می تواند اتفاق بیفتد بعضی از کودکان ممکن است خودشان را کم هوش و در ورزش و حساب ضعیف بدانند با وجود این ممکن است آنچه را که هستند بپذیرند و مطلوب بدانند و دارای عزت نفس بالایی باشند. ارزش و قضاوتی که کودک به خودپنداره اش میدهد سطوحی از عزت نفسش را تشکیل میدهد و به طور اجتناب ناپذیری تاثیر عمده ای برعملکرد انطباقی اش دارد.عقاید ،افکار،اسناد،احساسات هیجانی ،رفتارها ،انگیزش ،علائق و مشارکت در وقایع و فعالیت ها و انتظارات برای آینده همه به طور معنی داری توسط سطوح عزت نفس تاثیر می گذارد. به علاوه ی توانایی کودک برای ورود و حفظ روابط مهم وابسته به عزت نفسش می باشد. کودکان با عزت نفس بالایی دارای ویژگی های ذیل می باشند:
- ظرفیت بالا برای خلاقیت دارند
- احتمال بیشتری است که نقش های فعال را در گروه های اجتماعی بپذیرند
- احتمال کمتری است که دچار خودتردیدی ،ترس و احساس دوگانگی شوند.
- احتمال بیشتری است که مستقیما و با وافع نگری به سوی اهداف شخصی بروند.
- آنها به راحتی تفاوت های میان سطوح شایستگی خود و دیگران را می پذیرند همچنین کمتر درباره تفاوت های موجود در ظاهر جسمانی شان دچار نگرانی می شوند. آنها قادرند این تفاوت ها را بپذیرند و همچنان احساس مثبتی درباره ی خودشان داشته باشند.
تعدادی از کودکانی که برای مشاوره می آیند اسناد و ویژگیهای فهرست شده فوق را دارا نیستند . در عوض احساس ناتوانی ،حقارت و بی کفایتی در مورد بهبود بخشیدن به موقعیت شان می کنند و معتقدند که هیچ وسیله و اهی برای کاهش اضطرابشان وجود ندارد و عزت نفس پایینی دارند . بعضی از کودکان دارای عزت نفس پایین برای تاییدیه اجتماعی تلاش می کنند با رفتار کردن به صورت پیش اطاعتی یا وانمود سازی به داشتن اعتماد به نفس در حایکه چنین نیستد. در صورتی که این رفتارها ادامه یابد پاسخها و بازخوردهای منفی از سوی دیگران دریافت می کنند آنها سعی در احساس خوب داشتن درباره خودشان دارند. به طور کلی عزت نفس یک کودک برای بیش از یک دوره چند ساله ثابت و پایدار می ماند.با وجود این عزت نفس می تواند با مداخله مناسب به صورت مستقیم و غیرمستقیم تاثیر پذیرد . مداخلات مستتقیمی که عزت نفس را افایش می دهند معمولا شامل استفاده از تشویق و بازخورد به اعمال می باشد به طوریکه خودپنداره و عزت نفس را با هم بهبود می بخشند.
ببا وجود اینکه مداخلات مستقیم سودمند اما همیشه موثرترین روش برای افزایش عزت نفس نمی باشند . به علاوه می توانیم از یک روش غیرمستقیم استفاده کنیم . یک رویکرد غیرمستقیم حوزه های خاصی را در برمی گیرد از قبیل عملکرد کودک به عنوان یک دانش آموز روابطش با همسالان یا فعالیت حرکتی اش به وضوح چنانچه کودک بتواند شایستگی و قوت قلب در این حوزه ها کسب نماید احتمالا عزت نفسش افزایش می یابد . ما معتقدیم که اکثریت کودکان در کارگروهی بهترین فرصت را برای افزایش عزت نفس دارند. چنان که می توانند به طور واقع بینانه و مثبت خودشان را از طریق فرآیند تعاملات گروهی ارزیابی کنند. حوزه های خاص برای بهبود مهارت می توانند به آسانی از طریق تمرینات و فعالیت ها کسب شوند با وجود این از نظر ما کارگروهی به طور کلی موثرترین روش برای افزایش عزت نفس است.
چنانچه بخواهیم عزت نفس کودک را افزایش دهیم باید موارد ذیل را اجرا کنیم:
- کشف خود به طوریکه به خود پنداره واقعی تری دست یابند
- شناخت و درک تواناییها یا محدودیت هایش
- تعیین اهداف برای آینده و طرح و اجرای یک برنامه برای رسیدن به آنها