اضطراب یكی از شایع ترین اختلالات نوروتیك است كه همه انسان ها در شرایط مختلف آن را تجربه می كنند و دارای انواع و درجات مختلف است كه یكی از انواع آن اضطراب در زمان امتحان است كه دانش آموزان در زمان ارزیابی در پایان سال تحصیلی دچار آن می شوند. در تعریف اضطراب امتحان باید گفت: نوعی مشغولیت ذهنی است كه دانش آموز درباره نتیجه امتحان و یا در ارزیابی خود به همراه دارد. اضطراب سازنده نوعی از اضطراب است كه شخص را برای فعالیت درسی و برنامه ریزی منظم تر سوق می دهد و معمولاً شخص را فعال و توانمند می سازد تا بتواند نتیجه بهتری از مطالعه خویش به دست آورد.
اضطراب مشكل آفرین نوعی از اضطراب است كه با دلهره و تشویش زیاد همراه بوده و با درگیری ذهنی و تصوری كه مبنی بر موفق نبودن در امتحان است، وسواس مطالعه كردن مثل خواندن بیش از حد، بی توجهی به خواب و غذا همراه می شود.
نشانه های اضطراب سازنده
دانش آموز علاوه بر نشان دادن حساسیت مناسب به درس، روند زندگی معمولی خویش را ادامه می دهد. مثل: خوردن، خوابیدن و حرف زدن با خانواده.
دانش آموز هنگام مطالعه نوعی از هیجان مثبت دارد.
بیشترین وقت خود را برای خواندن درس صرف می كند نه همه وقت خویش را.
با آرامش و اطمینان بیشتری مطالعه می كند.
عوامل محیطی تاثیر كمتری بر او دارند.
آنچه را كه مطالعه می كند به راحتی می تواند در ذهنش نگه دارد و یا به حافظه بسپارد.
نشانه های اضطراب مشكل آفرین
بدون اطمینان درس می خواند.
در موقع خواندن درس، به نتیجه امتحان بیشتر فكر می كند تا به یادگیری.
مشغولیت ذهنی بخش وسیعی از ذهن و سیستم روانی اش را در برمی گیرد و موجب می شود درباره موفقیت و عدم موفقیت خود، مطالبی را بر زبان آورد.
احساس دلشوره و تشویش مداوم دارد.
افكار و نگرش منفی دارد.
اضطراب او با نشانه های روان تنی مثل درد در ناحیه معده، شكم و حالت تهوع همراه است.
اختلال در خوردن مثل پرخوری یا كم خوری.
اختلال در خواب، پرخوابی یا كم خوابی یا كرختی روزانه.
نداشتن تمایل برای خواندن كتاب و گاهی تلاش مضاعف برای بیشتر خواندن درس ها.
لجبازی و بهانه گیری های مختلف می كند. گریه های طولانی و بی علت دارد.
علل وجود اضطراب امتحان
1ـ كمال گرایی یا ایده آل بودن (شخص دوست دارد همیشه جزو برترین ها باشد.)
2ـ نداشتن آمادگی قبلی (شخص به خاطر مطالعه ناكافی و یا برنامه ریزی منظم یا ضعف بنیه علمی دچار اضطراب می شود.(
3ـ ترس از دست دادن موقعیت خویش در خانواده
4ـ فشار بیش از حد والدین (تذكرات مكرر والدین برای مطالعه بیشتر فرزند، او را دچار اضطراب می كند.)
5ـ والدین مضطرب (گاهی اوقات والدین مستقیماً چیزی درباره اضطراب امتحان نمی گویند، اما خودشان در زندگی مضطربند. فرزند اضطراب والدین را درونی كرده و روی مسئولیت اصلی خویش یعنی درس خواندن متمركز می كند.(
6 ـ رقابت (دانش آموزی كه در كلاس یا بین اقوام و دوستان خود، نوعی احساس رقابت با آنان دارد.)
7ـ رفتار معلم و مدرسه در جلسه امتحان (سختگیری و مقررات سخت و نامطلوب سر جلسه امتحان، این كه معلم و ناظر امتحان با بیان مطالبی یا مقرراتی اضطراب را در دانش آموز ایجاد می كند(.
8 ـ مقایسه كردن (والدینی كه فرزند خویش را با دیگران مقایسه می كنند و یا تاكید بر موفقیت دیگران و ضعف فرزند خویش دارند.)
9ـ وعده نامناسب دادن (والدینی كه پاداش یا امكان مناسبی را به شرط كسب نمرات برتر (بیست) به فرزند خویش می دهند، احساس از دست دادن پاداش در نظر گرفته شده نوعی اضطراب برانگیز است.(
راه حل های عملی برای كاهش اضطراب امتحان
مطالعه و مرور بیشتر و تقویت بنیه علمی ( مطالعه بیشتر دانش آموز موجب تقویت اعتماد به نفس در امر یادگیری و پاسخ دهی او در امتحان می شود(
پایین آوردن سطح انتظار (هر چه انتظار پائین تر باشد (گرفتن نمره بیست) امكان درونی كردن آرامش و كاهش اضطراب و در نتیجه موفقیت بهتر در امتحان حاصل می شود.(
پذیرش توانمندی های خود (ایجاد این احساس كه من (دانش آموز) تلاش خود را انجام دادم و حتماً موفقیت خوبی را به دست خواهم آورد.
توجه به نكات مثبت و موفقیت های گذشته (آن دسته از موفقیت هایی را كه در گذشته تجربه كرده، در ذهن خود بیاورد.)
برطرف كردن ضعف بنیه علمی (تلاش برای برطرف كردن ضعف بنیه علمی از طریق كمك گرفتن از دوستان، معلم یا دانش آموزان زرنگ و كتاب های كمك درسی...(
-مقایسه با خود (ایجاد این فكر كه هر كسی توانمندی های مخصوص به خود را دارد.)
پرسش و پاسخ های مكرر (پرسش و پاسخ های پی درپی از خود سبب آگاهی از فرآیند یادگیری، پردازش اطلاعات مجدد و تقویت اعتماد به نفس بیشتر و در نتیجه كاهش اضطراب می شود.)
استراحت كوتاه بین زمان های درس خواندن (دانش آموز در حین مطالعه بین درس، فرصت كوتاهی را برای استراحت خود اختصاص می دهد، این امر سبب به یادسپاری بهتر مطالب خوانده شده در ذهن می شده و همچنین سبب تقویت روحیه و سلامت روانی و كاهش اضطراب می شود.)
توكل به خدا (یاد خداوند آرام بخش دل هاست، در زمان قبل از امتحان به خداوند توكل كنیم تا هر آنچه را كه خوانده ایم به یاد آوریم.)
تنفس عمیق (تنفس عمیق قبل از شروع جلسه امتحان موجب می شود تا اكسیژن بیشتری به مغز برسد و آرامش جسمی بهتری را به دست بیاوریم.
نگاه كردن به یك یك سۆالات (اگر به یكباره به همه سۆالات امتحانی نگاه كنیم ممكن است در بین سۆالات به سۆالی برخوریم كه یاد نگرفته باشیم و موجب اضطراب شود و در نتیجه سۆالات دیگری را هم كه یاد گرفته ایم، قدرت پاسخگویی را از دست بدهیم.
وظایف خانواده برای كاهش اضطراب
به فرزندان یادآور شویم كه تو زحمات خود را كشیده ای و نتیجه امتحان هر چه باشد برایمان ارزشمند خواهد بود.
تلاش كنیم تا فضای درون خانواده در آرامش و سلامت روانی باشد.
سعی كنیم در زمان امتحانات از شركت در مراسم و میهمانی ها و رفت و آمدهای خانوادگی دوری كنیم.
در صورت وجود مشكل در خانواده حتی المقدور در حضور دانش آموز مطرح نكنیم.
با كلام خود سعی در مطرح كردن یا زنده نگه داشتن توانمندی های مثبت فرزندمان داشته باشیم.
از تحقیر و سرزنش مثل تو حساسیت زیاد به درس داری و بی عرضه هستی خودداری كنیم.
ایجاد ارتباط مناسب با فرزند، اگر فرزندمان بخواهد از دلواپسی خود از امتحان موضوعی را به ما بگوید پنهان كاری نكند و یا ترس از بیان احساسش نداشته باشیم.
شرایط منزل را به گونه ای فراهم كنیم كه فرزندمان زودتر از موعد در شب قبل از امتحان بخوابد.
ایجاد احساس مثبت در فرزند (با گفتن این جملات «ما به توانمندی های تو آگاه هستیم» و «برای ایجاد ارزش های مثبت تلاش كنیم.»)
پیشنهاد مصرف مواد لبنی مثل شیر و ماست و مواد قندی در شب قبل از امتحان (تاكید متخصصین تغذیه برای این امر) موجب آرامش فرزندمان می شود.
با حفظ خونسردی و ایجاد آرامش در خودمان، روزهای امتحانی را برای فرزندمان آرام كنیم.
زودتر از موعد، فرزندمان را از خواب بیدار كرده تا عوامل محیطی مثل دیررسیدن و ترافیك فرزندمان را دچار اضطراب نكند.