استعداديابي موضوعي است که در دنياي ورزش اهميت ويژه اي دارد. شناسايي عوامل موفقيت راه را براي رسيدن به قله افتخار هموار مي کند. اين که مشخص شود چه ويژگيهايي ورزشکاران معمولي را از ورزشکاران نخبه متمايز مي سازد کاري بس دشوار است که موضوع پرداختن به استعداديابي را دشوار ساخته است. استعداديابي ورزشي، از نظر دانشمندان علوم ورزشي، راهي منطقي، کوتاه و مقرون به صرفه براي حضور موفقيت آميز ورزشکاران درصحنه هاي بين المللي است. اين فرآ يند نيازمند شناسا يي و انتخاب افراد با استعدادي است که شرايط لازم جسماني، مهارتي و رفتاري براي موفقيت در ورزش خاص را داشته باشند. تا آ نجايي که به ورزشکاران نخبه مربوط مي شود، کار و زمان مربي بايد براي کساني صرف شود که داراي تواناييهاي با لقوه باشند. در غير اين صورت، استعداد، زمان و انرژي مربي تلف شده يا بهترين شکل آن اين است که ورزشکار متوسطي بوجود خواهد آمد.
بنابراين هدف اصلي استعداديابي، شناسايي و انتخاب ورزشکاراني است که بيشترين توانايي را براي رشته ورزشي خاص دارند.
تعريف استعداديابي:
- لغت نامه (لاروس، وبستر و امريکن هريتج) استعداد را يک توانايي طبيعي ويژه مي دانند که ظرفيت فرد را براي موفقيت در عملکرد آدمي تشکيل مي دهد.
- بومپا (2000 ): استعداديابي در ورزش يعني کشف و به فعاليت رساندن تواناييهاي بالقوه مخصوص فرد و هدايت آنها در مسير صحيح آن.
- رينگر در تعريف کاربردي استعداديابي اعتقاد دارد: استعداديابي يعني پيش بيني اجرا از طريق سنجش ويژگيهاي جسماني، رواني، اجتماعي و همچنين توانايي هاي تکنيکي.
آينده استعدادهاي ورزشي:
شناسايي و رشد استعدادهاي ورزشي به همان اندازهاي که چالش برانگيز است، آينده اي نامعلوم خواهد داشت. همزمان با افزايش فرصت مشارکت، دامنه استعداد در بين گروه هاي سني مختلف گسترش مي يابد اما به دليل واماندگي و خستگي مفرط تعداد ورزشکاران نوجوان مستعد با خطر کاهش مواجه است. شيوه هاي رشد و بهبود استعداد بيشتر به جاي اينکه گروهي باشد، جنبه انفرادي و اختصا صي دارند. در سطح پايه و عمومي روش اتکاء به افراد همه فن حريف ضروري است. اما چنين چيزي در مورد ورزشکاران زبده ورزش هاي غير تيمي کارايي ندارد.
مزاياي استعداديابي:
- زمان مورد نياز براي رسيدن به اوج عملکرد ورزشي به طور قابل توجهي کاهش مي يابد.
- از صرف حجم بالايي از کار وانرژي مربي جلوگيري مي کند، ورزشکاراني که داراي تواناييهاي بالاتري هستند کارايي برنامه هاي تمريني مربي را بالا مي برند.
- به سبب شناسايي صحيح افراد، تعداد ورزشکاران و عملکرد مفيد ورزش قهرماني افزايش مي يابد.
- افراد به سمت رشته هايي هدايت مي شوند که از نظر جسماني، فيزيولوژيکي، رواني براي آنها مناسب ترند.
- اعتماد به نفس ورزشکار را بالا مي برد، چرا که اجراهاي ورزشکار نخبه در مقايسه با ورزشکاران هم سن انتخاب نشده به طور قابل توجهي بالاتر است.
- فرصت ايجاد ارتباط با اساتيد ورزش، که مي توانند در زمينه هاي تمرين و ارزشيابي منظم ورزشکاران کمک کنند، افزايش مي يابد.
- بسياري از ورزشکاران جوان فرصت افزايش توانايي خود، رشد و رسيدن به سطح ورزشکاري خوب را به دليل بي اطلاعي از ويژگيهاي خاص خود از دست مي دهند و به رشته ورزشي که مي توانند در آن به شکوفايي برسند هدايت نمي شوند.
استعداديابي ورزشي از اين امر جلوگيري مي کند و ورزشکاران جوان را به سمت رشته ورزشي مناسب هدايت مي کند.
روشهاي استعداديابي :
مربيان باتجربه معمولا معيارهاي ذهني خاصي براي شناخت استعدادها دارند. به نظر آنان ورزشکاري هاهنگ تر، وسيع تر يا قوي تر از بقيه است که داراي ويژگيهاي (تواناييهاي جسماني، رواني، حرکتي) مناسب تري از ديگران باشد. عملکرد ورزشکار در مسابقات معمولا فرصت ارزشيابي استعدادها را فراهم مي کند.
آقاي علي نژاد (1380) مراحل سه گانه استعداديابي با رعايت سن، هدف، تمرينهاي رشد استعداد را در سه مرحله مقدماتي، مرحله دوم و مرحله نهايي پيشنهاد کرد. در اين شيوه استعداديابي، رده هاي سني مختلف در هر يک از مراحل سه گانه توصيه مي شود که بدون ترديد از اهميت زيادي برخوردار است.
|
تمرين هاي پرورش استعداد |
هدف |
سن |
مرحله استعداديابي |
|
تمرين ها و فعاليت هاي ورزش عمومي در مدارس |
شناسايي استعدادهاي ورزشي |
3-10 |
مقدماتي |
|
تمرين در تيم هاي آموزشگاهي و باشگاهي |
گزينش افراد با استعداد و هدايت به طرف ورزش هاي مختلف |
11-16 |
دوم |
|
تمرين هاي پيشرفته تيم هاي ملي |
دستيابي به اوج عملکرد ورزشي |
16+ |
نهايي |
مرحله مقدماتي در بيشتر رشته هاي ورزشي انجام مي شود. اين مرحله همراه با آزمايشهاي پزشکي در مورد سلامتي و رشد عمومي جسماني صورت مي گيرد و به منظور شناسايي هر گونه اختلال بدني از لحاظ علمي يا امراض احتمالي است.
مرحله دوم که بهترين مرحله انتخاب است براي نوجواناني کاربرد دارد که تجربه تمرينات منسجم را داشته باشند. در اين مرحله استعداديابي، روانشناسان ورزشي نقش مهمي ايفا مي کند.
مرحله نهايي استعداديابي در مورد بازيکنان تيم ملي استفاده مي شود از جمله عواملي که بايد مورد ارزيابي قرار گيرد، سلامتي ورزشکار، سازگاريهاي فيزيولوژيکي او نسبت به تمرين و مسابقه، توانايي او در مقابله با فشار و مهمتر از همه، قابليت ورزشکار براي پيشرفت در آينده است.
در ورزش دو روش اصلي انتخاب و شناسايي ورزشکاران مستعد وجود دارد:
- گزينش طبيعي يا غير منظم:
گزينش طبيعي رويکردي عادي است و راه طبيعي پيشرفت ورزشکار در يک رشته ورزشي است. بر پايه اين روش ورزشکاران تحت تاثير عوامل محيطي مانند سنت، مدرسه، آرزوهاي والدين، جامعه و دوستان در ورزش خاص به فعاليت مي پردازند و تکامل عملکرد ورزشي آنان بواسطه گزينش طبيعي تعيين مي شود. به اين مفهوم که آنها به طور تصادفي در ورزش فعاليت مي کنند که استعداد آن را دارند. در چنين شرايطي، تکامل عملکرد ورزشکار به کندي صورت مي گيرد چرا که انتخاب ورزش مطلوب اغلب به درستي انجام نمي شود.
- گزينش علمي يا منظم:
در اين روش با انجام آزمون ها و آزمايش هاي علمي توسط متخصصان و کارشناسان علوم ورزشي، افراد با استعداد به طورعلمي شناسايي و به سمت رشته ورزشي مناسب راهنمايي مي شوند. کساني که به طور علمي انتخاب مي شوند در مقايسه با ورزشکاراني که از طريق روش طبيعي انتخاب مي گردند براي رسيدن به اجراهاي ورزشي بهينه و ماهرانه به زمان کمتري نياز دارند.
پيامد گزينش علمي، انتخاب افراد با استعدادتر و هدايت آنها به ورزشي مناسب است.
ماهي بزرگ در حوض بزرگ است:
مقايسه استعداد کودک با ساير گروهها، دوستان و اعضاي خانواده مي تواند به يک ايده بزرگ نما درباره استعداد کودک منجر شود. استعداد بايد با اجزا يا ويژگيهاي گروههاي بزرگ مقايسه شود و اين کار بايد از طريق ارزيابي عملکرد کودک توسط يکسري آزمون ها يا شاخص هاي استاندارد که قبلا در سطح ملي انجام شده اند صورت گيرد. مقايسه عملکرد کودک با داده هاي هنجاري يا داده هاي قبلي يک سازمان ورزشي مفيد است. لذا والدين بايد توجه داشته باشند که هيچگاه توان و استعدادکودک را با کودکان ديگر مقايسه نکنند و فقط عملکرد او را از طريق داده هايي که در سطح کشوري يا استاني و جهاني وجود دارد ارزيابي نمايند.
ضرورتي ندارد که کودک فقط در يک رشته ورزشي شرکت کند بلکه سعي کنيد او را در چندين رشته ورزشي شرکت دهيد. به استثناي بعضي از رشته ها (مثل ژيمناستيک) بهتر است براي کسب برتري در ورزش کودک در ابتدا در چند رشته ورزشي شرکت کند تا حفظ يک رشته، قبل از سنين نوجواني والدين مي توانند حداکثر فرصت ممکن را براي فرزندان خود به منظور موفقيت در ورزشهايي از طريق امکانات شرکت در فعاليت هاي ذيل فراهم کنند:
- فعاليت هاي داراي ماهيت هوازي يا استقامتي (مثل شنا، دويدن، دوچرخه سواري)
- فعاليت هاي داراي ماهيت حرکتي مهارتي يا هماهنگي (مثل ژيمناستيک، ورزشهاي ضربه اي)
- فعاليت هاي داراي ماهيت ارتباطي (تعاملي) يا اجتماعي (مثل ورزشهاي تيمي)
بنابراين، اگرچه نقش حمايتي خانواده و دوستان در زندگي ورزشکاران نخبه مهم است ولي موضوع استعداديابي پديده اي علمي و تخصصي است که فقط بايد بر اساس اصول علمي تعريف شده و با نظر و مشاور کارشناسان و متخصصين علمي صورت گيرد.
معيارهاي استعداديابي:
استعداديابي به معيارهاي ويژه اي نياز دارد. اين معيارها از اين جهت ضرورت دارند که فرد توانا از ناتوان متمايز شده و آنهايي که مناسب يک رشته ورزشي بوده به اين ورزش روي مي آورند و افرادي که به معيارهاي لازم دست نيابند در جهت ديگر هدايت مي‌شوند اين معيارها را مي توان در دو بخش يا دو مرحله کلي طبقه بندي کرد :
1) استعداديابي عمومي
2) استعداديابي ويژه يا تخصصي
روند استعداديابي عمومي (غربالگري عمومي):
تمامي اجزاء و عناصر فرآيند استعداديابي عمومي در قالب نمودار زير ارائه شده است. ترتيب ذکر شده در اجراي فرآيند مي تواند با توجه به سن افراد متفاوت باشد. اين نمودار را مي توان براي ساير رشته هاي ورزشي براي سن 12 تا 14 سالگي براي دختران و از 14 تا 16 سالگي براي پسران اقدام به اجراي فرآيند استعداديابي کرد.
نمودار غربال گري عمومي
روند استعداديابي ويژه (تخصصي):
هدف از اجراي فرآيند عمومي استعداديابي توجه به همه دانش آموزان است. اما از آنجا که همه دانش آموزان نمي توانند به منزله نخبه هاي ورزشي برگزيده شوند بنابراين اجزاء و عناصر اين فرآيند شامل موارد اصلي و در جزء عوامل مورثي است. غربالگري عمومي هزينه هاي استعداديابي را با خارج کردن افراد نامستعد براي رسيدن به اوج قهرماني کاهش مي دهد. در مرحله غربالگري ويژه، توجه به شاخص تعيين کننده و تخصصي تر است. بديهي است در اين مرحله به منظور کسب اطلاعات بيشتر و دقيق تر، آزمونهاي تخصصي تر، متخصصان با تجربه و ابزارهاي دقيق تري مورد نياز است در اين مرحله ظرفيت هاي جسماني ( قدرت، استقامت، انعطاف پذيري، سرعت ) مورد توجه قرار مي گيرند. همچنين برخي از تواناييهاي حرکتي و ظرفيت هاي فيزيولوژيکي مد نظرند.
ظرفيت هاي رواني عامل ديگري است که در تعيين استعداد و درموفقيت ورزشکاران نخبه مهم است.در فرآيند استعداديابي ويژه با سنجش قابليت هاي بيشتري روبرو هستيم همچنين تعداد افرادي که در اين فرايند شرکت مي جويند کمتر از فزآيند استعداديابي عمومي است. اجراي فرآيند استعداديابي ويژه متضمن چهار مرحله است.
1) سنجش سلامت ورزشي
2) سنجش قابليت جسماني
3) سنجش قابليت حرکتي
4) روانشناسي
نمودار غربال گري تخصصي
دورنماي استعداد:
هنگامي که يک استعداد واقعي را کشف مي کنيد، آنرا حمايت نماييد، به چالش واداريد، واز تجارب مربوط به آن لذت ببريد، اما در مورد آن دور انديش باشيد. چنين چيزي الزاما با ساير مهارتهاي فردي مانند قوه تشخيص يا بلوغ همراه نيست. وراي اين استعداد ورزشي زودگذر، با يک کودک عادي مواجه هستيم که به محبت، فرصت، توجه و نظمي که والدين و مربيان بايد به تمامي کودکان اعم از با استعداد و بي استعداد ارزاني دارند محتاج است.
لازم به يادآوري است که در استعداديابي ورزشي يا هرگونه استعداديابي اي متخصصان در تلاشند تا زمينه هاي رشد و شکوفايي را بيابند ولي قطعا عوامل بسياري در آينده ورزشي فرد تاثير مي گذارند که ممکن است تسهيل کننده يا محدود کننده دستيا بي او به اوج قهرماني باشند.
منابع :
- دکتر سيروس چوبينه، الهه سجادي، ليلا انوشه، آزاده خانعلي، مقاله معيارهاي استعداديابي درورزش ايران
- سعيد کمالي، مقاله استعداديابي ورزشي
- دکتر خسرو ابراهيم، محسن حلاجي، مباني نظري و فرآيند استعداديابي ورزشي، انتشارات بامداد، چاپ اول بهار 1386
- جيم براون، ترجمه سعيد ارشم، الهام رادنيا، استعداديابي در ورزش ( نحوه شناسايي و رشد ورزشکاران برجسته)، نشر علم وحرکت، چاپ اول 1385
- وب سايت www.attaabad.com