اعتماد به نفس چیست ؟
افتخار و احساس خوب از خود یعنی اعتماد به نفس اعتماد به نفس در حالت چهره رفتار صحبت و حرکت افراد مشخص می شود اعتماد به نفس از خود پنداره متفاوت است . خود پنداره عبارت است از مجموعه ویژگی عینی که فرد برای توصیف خویشتن به کار می برد یک فرد ممکن است خودش را یک فوتبالیست خوب ، علاقمند به داستانهای علمی دارای 35 کیلو وزن و دانش آموز خوبی بداند که اینها خود پنداره او را تشکیل می دهند اما اعتماد به نفس ارزشی است که اطلاعات درون خود پنداره برای فرد دارد واز اعتقادات فرد در تمام صفات ویژگی هایی که در او هست ناشی می شود. اگر در نزدیک یک کودک دانش آموزی متوسط یا ضعیف باشد وی از پایین بودن اعتماد به نفس خود رنج می برد با این وجود ممکن است توانایی بدنی و محبوبیت همین کودک در میان همسالانش بیشتر از توانایی تحصیلی اش، با شد حال اگر او در هر دو زمینه ممتاز باشد اعتماد به نفسش بالا خواهد بود پس اعتماد به نفس هر فرد براساس ترکیبی از اطلاعات عینی در مورد خودش وارزشهای ذهنی که برای آن اطلاعات قائل است بنا نهاده می شود می توان شکل گیری اعتماد به نفس را از طریق تفکر در مورد خود ادراک شده و خود ایده ال مورد آزمایش قرار داد. خود ادراک همان خود پندار است یعنی دیدگاه عینی درباره ی مهارتها صفات ویژگی هایی که در یک فرد وجود دارد یا فرد فاقد آنهاست خود ایده ال عبارت است از تصوری که هر فرد دوست دارد از خود داشته باشد لزوماً پنداری پوچ وبی معنی نیست بلکه تمایل صادقانه برای داشتن نگرشها واعتقادات خاص است زمانی که فرد ادراک شده و خود ایده ال با هم همتراز باشد ، فرد از اعتماد به نفس بالایی برخوردار خواهد شد. وجود شکاف فاصله بین خود ادراک شده وخود ایده ال عاملی است که مشکلات مربوط به اعتماد به نفس را به وجود می آورد کودکان در مراحلی از رشد تمایل دارند در زمینه هایی که برایشان ارزشمند است شبیه یکدیگر باشند بخشی از این امر به علت ساختار زندگی کودکان است وبخشی به دلیل ویژگی های دوره رشد آنهاست . بنابراین بسیار مفید است که اعتماد به نفس کودکان ونوجوانان را در پنج زمینه اجتماعی ، تحصیلی ، خانوادگی ، تصور جسمانی واعتماد به نفس کلی به طور مختصر مورد بحث قرار دهیم .
زمینه های ایجاد اعتماد به نفس در کودکان
الف : زمینه اجتماعی
مشتمل بر اعتماد کودک در مورد خودش به عنوان یک دوست برای دیگران است آیا کودکان دیگر او را دوست دارند ؟ آیا افکار و عقاید او برای آنها ارزشمند است ؟
آیا او را در فعالیتهایشان شرکت می دهند ؟آیا از ارتباط وتعادل با همسالان خود احساس رضایت می کند به طورکلی کودکی که نیازهای اجتماعی او برآورده شود احساس خوبی در این زمینه خواهد داشت .
ب : زمینه تحصیلی
برمقدار ارزشی است که کودک یا نوجوان به عنوان یک دانش آموز برای خود قائل است ارزیابی پیشرفت و توانایی تحصیلی آسان نیست اما به طور کلی می توان گفت که اگر یک کودک پیشرفت تحصیلی خود با توجه به معیارهای مورد قبول جامعه داشته باشد از اعتماد به نفس بیشتری برخوردار است
ج : اعتماد به نفس خانوادگی
از عقاید کودک در مورد خودش به عنوان عضوی از خانواده سر چشمه می گیرد کودکی که احساس می کند عضو با ارزشی از خانواده است و از محبت و احترام ویژه والدین برخوردار است در این زمینه اعتماد به نفس بالایی خواهد داشت هر چه رفتار والدین با فرزندانشان بهتر باشد و برای عقاید و نظراتشان احترام قائل شوند وبه خواسته هایشان توجه داشته باشند و آنها را در زمینه های مثبت راهنمایی کنند در واقع با آنها دوست باشند دارای فرزندانی با اعتماد به نفس بالایی هستند .
د : تصور جسمانی
ترکیبی از ویژگی های جسمانی و توانایی های ذهنی است . اعتماد به نفس کودک در این زمینه بر اساس رضایت او از رضایت جسمانی و ویژگی های ظاهری قرار دارند نوعاً دختران به خصوصیات بدنی و پسران به توانایی جسمانی اهمیت می دهند در عین حال باید توجه داشت که نقش هایی که کودکان در گذشته داشته اند امروز تغییر یافته است .
و : اعتماد به نفس کلی
بیشتر ارزیابی کلی فرد با خویشتن است و همان طور که بیان شد ارزیابی کودک از خودش قرار دارد . اعتماد به نفس کلی از اعتقاداتی مانند من یک شخص خوب هستم یا من اغلب چیزهای مربوط به خودم را دوست دارم ناشی می شود خلاصه اینکه اعتماد به نفس از تفاوت خود ادراک شده یا خود پنداره و خود ایده ال نشأت می گیرد به طوری که تفاوت و فاصله زیاد منجر به اعتماد به نفس پایین می شود در حالی که تفاوت وفاصله کم معمولاً حاکی از اعتماد به نفس بالاست این تفاوت منطقی با توجه به انواع علائق وسعی و کوششهایی که یک فرد در زمینه هایی مختلف از خود نشان می دهد به وجود می آید.
راههای تغییر اعتماد به نفس فرزندان توسط والدین
اگر والدین علاقمند به تغییر اعتماد به نفس در فرزندانشان باشند می توانند چند کار انجام دهند
اول آنکه : می توانندبه زمینه های خاص که فرزندانشان درآنها با مشکل مواجه هستند توجه کنند .
دوم اینکه : می توانند به تفاوت بین خود ادراک شده و خود ایده ال نظر داشته باشند و همراه با اصلاح این فاصله و تفاوت می توان کارهای دیگر را انجام داد به عنوان مثال می توانند به فرزندانشان کمک کنند تا خود ایده الش را به گونه ای تغییر دهد تا بتواند بهتر در رسیدن به اهدافش موفق شود یا می توانند به او کمک کنند تا خود ادراک شده اش را به گونه ای تغییر دهد تا خودش را مثبت ببیند .
ویژگی های افراد دارای اعتماد به نفس و بهبود آن
افراد دارای اعتماد به نفس دارای خصوصیات زیر هستند . برخورد باز و گشوده انتقاد پذیر بودن ، راحت در پذیرش اشتباهات خود وباور به توانائیها و احساس ارزشمندی نسبت به خود و دیگران اراده و پشتکار در اعتماد به نفس نقش بسیار مهمی بعهده دارد اراده واختیار هر انسان به خود او بستگی دارد یعنی هر چه در زندگی روزانه فعالیتهای خود را واقع بینانه مورد ارزیابی قرار داده و خود گویی مثبت داشته باشیم اراده ما محکم تر واشتباهات ما کمتر خواهد شد در نتیجه با اعتماد به نفس بیشتری جهت دهی فعالیتهایمان بهتر خواهد شد .
اعتماد به نفس مثبت نیرویی است که باعث افزایش احساس ارزشمندی وبهره گیری بیشتر از استعدادهای خدادادی خرد شده وموجب می شود که فرزندان با وجود آن بهتر و بیشتر از استعدادها وتوانائیهای خود در زندگی استفاده کنند و پله های موفقیت را اصولی تر طی کنند. همچنین شواهدی دال براینکه افزایش اعتماد به نفس و خود ارزشمندی می تواند منتهی به عملکرد موثر شود و دارد و خود ارزشمندی اعتماد به نفس را بالا می برد و اعتماد به نفس بالا می تواند بر روی عملکرد مؤثر شود فرزندی که به توانایی و خصوصیات خویش پی ببرد در انتخاب مسیر زندگی بهتر تصمیم می گیرد و کمتر دچار اشتباه می شود و مسیر زندگی را با دید باز و اصولی تر طی خواهد کرد .
موانع موجود در شکل گیری اعتماد به نفس
در شکل گیری اعتماد به نفس دو دسته مانع وجود دارد.
1-موانع بیرونی
2-موانع درونی
موانع بیرونی: مثل شرایط محیط خانواده ، مدرسه و اجتماع که تغییر در آنها برای شخص آسان نیست . پس اگر در خانواده ای پدر ومادر از اعتماد به نفس پائینی برخوردار باشند در تربیت فرزندان خود دچار مشکل شده ویک مانع بیرونی برای فرزندان محسوب می شوند همانطور که گفته شد تغییر در موانع بیرونی برای شخص کار آسانی نخواهد بود.
موانع درونی : موانعی هستند که در باورها و طرز فکر هر شخص وجود دارد وکاملاً قابل تغییر هستند .اگر چنانچه دائماً فردی خود خوری داشته باشد واحساسات خود را آرام و بدون ابهام ابراز نکند در واقع مانع درونی برای اعتماد به نفس خود ایجاد می کند.
فواید اعتماد به نفس وچگونگی رشد آن
1-نظارت بر خویشتن
نگرانیهای اکثر والدین معمولاً این است که آیا کودکانشان می توانند رفتارهای خود راکنترل کنند؟
آیا فرزندان می توانند در غیاب والدین کارها را به نحو قابل قبولی انجام دهند؟
کودکانی که توانایی سازمان دادن وجهت بخشیدن به فعالیتهای خود را دارا هستند احساس شایستگی وصلاحیت بیشتری می کنند کودکانی که رفتارهایشان را از نظر اجتماع به نحو قابل قبولی انجام می دهند.احتمالاً تأکید و توجه بیشتری را از سوی دیگران دریافت می کنند افراد برخوردار از اعتماد به نفس بالا هم احساس سود مندی فردی بهتر و هم احساس کنترل بیشتری می نمایند.
کوپر اسمیت ، چهار عامل را در تحول اعتماد به نفس کودک مهم می داند .
الف ) ارزشی که کودک از سوی دیگران واز طریق ابراز مهر و محبت تحسین و توجه دریافت می کنند
ب) تجربه همراه با موفقیت کودک ، مقام یا موقعیتی که فرد خودش را در ارتباط با محیط می بیند.
ج) تعریف شخصی کودک از موفقیت یا شکست
د)شیوه کودک در ارتباط با بازخورد منفی یا انتقاد
باید توجه داشت که نقش والدین در هر کدام از عوامل فوق بارز است همچنین اعتماد به نفس وشایستگی خود والدین حائز اهمیت است چرا که کودکان نظاره گر درگیری والدین با مسائل زندگی و روشهای آنان با رویا روئی با دشواریهای زندگی و میزان شایستگی آنان هستند .
2-خود ارزیابی
خود ارزیابی عبارت است از شناخت یک رفتار خواه آن رفتار مثبت و دارای ارزش باشد و خواه منفی و بدون ارزش آگاهی شخصی از استعدادها و توانائی های خود وشناخت واقعی او را قادر می سازد که شناخت دقیق تری از جنبه های مثبت و منفی شخصیت خود بدست می آورد سپس با رفع نقایص و تکیه بر نقاط مثبت در جهت رشد وتعالی خود گامهای مؤثری بر دارد و به جای اینکه انرژیهای خود را صرف جلب رضایت دیگران کند به حدی که دلسوزی و حمایت آنان را نسبت به خود جلب نماید سعی کند موقعیت خود را تشخیص داده وخود را همان طوری که هست بپذیرد برای خود احترام قائل شود وبه دیگران نیز احترام گذارد
3- رشد خلاقیت
شمار بسیاری از افراد خلاق ومتبکر به دلایل بی بهره بودن از اعتماد به نفس کافی قادر به ابراز تفکرات نووابداعات تازه خویش نیستند ونمی توانند تخیلات خود را به زبان آورند در حالی که قدرت تخیل قوی دردوران کودکی برخوردارند وجوداعتماد به نفس می تواند زمینه خلاقیت را درآنان به وجود آورد.
اعتماد به نفس و انرژی :
همانطوری که عقده حقارت وبدبینی ارتباط نزدیکی باهم دارند اعتماد به نفس وخود بینی هم به یکدیگر مربوط می باشند. خوش بینی مانند بدبینی مسری بوده و سبب ایجاد اعتماد به نفس وانرژی می شود همانطوری که بدبینی عامل اضطراب و محرومیت می گردد وفرد بدبین مغلوب احساس حقارت خود بوده وبه استعدادهای ویژه خود ایمان نداشته ونسبت به موفقیت کارهای خود مشکوک است .
روشهای افزایش اعتماد به خود
الگویی که روشهای افزایش میزان احترام به خود از آن منبع شده است الگوی یادگیری اجتماعی نام دارد برای کاربردی تر شدن واستناد هر چه بیشتر از این الگو آن را به الگوهای رفتاری شناختی بیولوژیکی وعاطفی دسته بندی کرده اند نمونه هایی از الگوی رفتاری مشتمل بر مهارتهای اجتماعی مانند تعارف کردن ، خندیدن ، صحبت کردن جزء اینهاست از روشهای رویکرد از قبیل تقویت مثبت ، تقویت منفی تنبیه وخاموشی ، تقلید وتکرار برای افزایش میزان خود پنداری لازم است در میان والدین ، خواهران و برادران کودکانی که به دلایلی نظیر کمرویی اضطراب وناتوانی واز اعتماد به نفس لازم برخوردار نیستند نقش بسیار مهمی در ایجاد و تقویت حس خود ارزشمندی واعتماد به نفس آنها دارند.
آنچه برای بهداشت روانی وشغلی این فرزندان ضروری می باشد آن است که به آنها کمک کنیم تا در ایشان حس خود پنداری واقعی واعتماد به نفس قوی رشد یابد به دیگر سخن به وجود آمدن وتقویت کارائی واحساس ارزشمندی در شکوفایی شخصیت وتوانمندیهای کودکان ونوجوانان بسیار مهم است.
روحیه اعتماد به نفس در کودکان :
زندگی همانند مسافرت از نقطه ای به نقطه ی دیگری است بدون تردید هر انتقالی دارای فراز و نشیب های خاص می باشد زندگی انسانها همیشه به یک عنوان نیست گاه از سرازیری برخوردار است وگاه دارای فراز و بلندی است روی این اصل بهترین واصلیترین و اساسی ترین سرمایه ای که انسانها باید از آن برخوردار باشند روحیه اعتماد به نفس و متکی بودن برخود است .انسانها دارای روحیات گوناگون هستند بعضی ها در برخورد با کوچکترین حوادث تارو پود وجودشان متزلزل می شود وبه ناچار به دیگران پناه برده از آنها یاری واستمداد می جوید بدون تردید نمی توان نقش روشهای تربیتی را در محیط خانوادگی پیاده می شوند ودر پیدایش ویا عدم پیدایش روحیه اعتماد به نفس را نادیده گرفت. هنوز که هنوز است بسیاری از پدران و مادران انسانهای کوچک را تحقیرنموده کلماتی از قبیل ، احمق ، بی شعور ونفهم ، یا بی عرضه نثار آنان می نمایند
نمی توان تردید کرد که استفاده از این کلمات در روح و روان کودکان ما که در دوره خردسالی هستند اثر منفی به جای خواهد گذاشت یکی دیگر از روشهایی که روحیه اعتماد به نفس را در کودکان پرورده می سازد مواجه کردن کودکان با مشکلات و دشواریهای فکری است یعنی در فرصت هایی بزرگتر سعی می کنند مشکلاتی را بر سر راه کودکان خردسال خود قرار داده از آنها بخواهند تا به حل آن همت بگمارند بدیهی است وقتی کودکی موفق به حل مشکل گردد در عمق جان خود احساس رضایت مندی نموده وبه خود و فکرش اعتماد خواهد یافت. در فرهنگ غربی مدرسه وخانواده بیشترین تأثیر را بر ساخت ورشد اعتماد به نفس بچه ها دارند از بین این دو خانواده بنیادی تر و نیرومند تر است ولی با رشد و بزرگترشدن بچه ها مدرسه اهمیت بیشتری پیدا می کند جامعه والدینی را که نتوانند به طور مطلوب به فرزندانشان رسیدگی کنند تحت تعقیب قانونی قرار می دهند.
اگر کودک بتواند در موقعیتی قرار بگیرد که مجبور شود صدها بار فرصت انتخاب داشته باشد حتی اگر این انتخاب بر موضوعات کوچکتر نیز متمرکز باشد می تواند امیدوار بود که طی چند سال میزان اتکا به نفس واستقلال را در بچه ها افزایش دهند آنها می توانند این کار را با ایجاد فضایی مناسب برای اظهار نظر بچه ها در زمینه های مختلف انجام دهند . دادن حق انتخاب به کودکان به معنی اعتماد کردن به آنهاست .خلاصه اینکه والدین نقش بسزایی در ایجاد روحیه اعتماد به نفس در کودکان خود دارند واین امر مهم را نیز هیچ گاه از یاد نبرد و اهمیت بیشتری برای این امر مهم قائل شوند.
شش رکن مهم در اعتماد به نفس که والدین مد نظر داشته باشند
1-آگاهانه زندگی کردن
2-خودپذیری
3-مسئولیت پذیری
4-قاطعیت داشتن با خود و دیگران وابراز وجود
5-با هدف وبرنامه مشخصی زندگی کردن
6-یکپارچگی وهماهنگی در رفتار و عمل
زندگی آگاهانه :
یعنی درک این نکته که هوش انسانها به یک اندازه نیست و هرکدام از افراد هوش متفاوت از دیگری دارد اما اگر چنانچه توان واستعداد خود را در نظر گرفته وبا توجه به آنچه می دانیم و می بینیم رفتارکنیم زندگی آگاهانه را دنبال کرده ایم یکی از این غفلتها یا فرار ازموقعیت های زندگی آگاهانه طفره رفتن وفرار از واقعیتها است مثلاً گفتن این جملات به خود که :
« می دانم که همه ی تلاشم را نمی کنم ، اما ترجیح می دهم به آن فکر نکنم »
« می دانم که دارم اشتباه می کنم اما ... »
« می دانم که دارم زیاد روی می کنم اما ... »
زندگی آگاهانه چیزی بیش از دیدن و دانستن است یعنی هدف و ارزشهای خود را علاوه بر تعیین و مشخص کردن دنبال کنیم و با یک برنامه تدریجی و مشخص و روزانه انتخابهای خود را به موفقیت نزدیک نماییم زندگی آگاهانه و ویژگیهای آن
-ذهن پویا و فعال
- توجه به واقعیت ها و دوری کردن از افکار اشتباهات
- شرایط را با توجه به مشکلات درک کردن
- اشتباهات خود را دیدن وسعی در هماهنگ کردن آنها با میزانها ومعیارهای سالم و متعادل بیرون.
خود پذیری :
دومین رکن از اعتماد به نفس خود پذیر است یعنی جنسیتمان ، اسم و شرایط زندگی خانوادگی خود را بپذیریم و خود را کمتر از دیگران نبینیم
مسئولیت پذیری :
برای آن که احساس شایستگی در زندگی داشته باشید باید بتوانید بر زندگی خود مسلط باشید قبول مسئولیت یعنی :
- مسئول برآوردن خواسته های خودتان هستید.
- مسئول انتخاب و اعمال خود هستید
- مسئول روابط خود با دیگران هستید
- مسئول کیفیت بخشیدن به زندگی خود وخوشبختی خود هستید .
- مشارکت دیگران کمک خوبی است وهیچ کس برای دستیابی به خواسته هایتان به شما مدیون نیست
- مسئول اولویت بندی زمان خودتان هستید
ابراز وجود و قاطعیت داشتن
به معنای احترام به خودتان و دیگران در تمامی زمینه ها کسانی که وابسته هراسناک هستند نمی توانند به بی برنامه گی ها ، به فشارهای دیگران و نمونه هایی از این قبیل نه بگویند کسانی که مستقل وبا اعتماد به نفس هستند به راحتی در مقابل تردیدها و فشارها نه می گویند وبا قاطعیت واحترام به خود و دیگران این نه را تکرار می کنند .
زندگی هدفمند و برنامه مشخص
یعنی اگر می خواهی موفق شوی باید مصمم ، هدفدار ، باشی و رفتاری قاطعانه داشته باشی نظم وانضباط شخصی یعنی به خود فرصت استراحت دادن ، تفریح کردن ،شاد بودن اما در چهارچوب مشخص ومتعادل
یکپارچگی و هماهنگی :
یعنی رفتارهای ما با هدفهایمان و آرزوهایمان با هم هماهنگ باشد و در تضاد نباشد چون تضاد در رفتار وهدفمان آبرویمان را پیش خودمان از بین می برد و کمتر به خودمان اعتماد می کنیم بنابراین کلام وگفتارمان را با نیت وهدفهایمان همخوان نماییم .از هیچ چیز هراس نداشته باشیم و به خداوند خالق مهربانمان توکل نموده وبا برنامه وهدفمند با خودمان را باور کنیم.
نتیجه گیری :
عوامل مهمی که می توانند در ایجاد روحیه اعتماد به نفس در کودکان مهم باشند :
الف : والدبن :
سالهای اولیه کودکی نظر والدین عامل بسیار مهمی در تکوین شخصیت کودک محسوب می شود در آنان نقش تعیین کننده ای در ایجاد رشد کودک بر عهده دارند کودک اولین الگوی رفتاری را در محیط خانواده و از والدین تقلید می کند.
ب : نگرش دوستان وهم بازیها
با افزایش رشد روابط کودک با اطرافیان افزایش می یابد و به بیرون از منزل کشانده می شود کودک به انتخاب دوست می پردازد و با آنان بازی می کند .پذیرش کودک در گروه و چگونگی رابطه با او توانایی کودک در برآوردن انتظارات دوستان ، وضعیت تحصیلی و توانایی خلاقیت و رهبری در نگرش گروه درباره کودک وخود پنداری او نقش مهمی دارد