تصميم گيري بخش مهمي از زندگي شخصي و شغلي هر يک از ما را تشکيل مي دهد. تصميم گيرندگان افرادي هستند که که مسئوليت قضاوت يا انتخاب بين دو يا چند راه حل و يا پديده را به عهده دارند. و اين قضاوتها و انتخابها چه در زندگي شخصي و چه در محيط کار , با هر پست و مسئوليت , گاه مي تواند بسيار مهم و حياتي باشد.
همه ما هر روز تصميم هايي مي گيريم که بعضي از آنها بسيار مهم هستند و البته برخي نيز اهميت کمتري دارند. برخي از اين موقعيتهاي تصميم گيري فوري و اضطراري بوده و براي برخي ديگر زمان و فرصت بيشتري وجود دارد. به عنوان مثال براي يک نوجوان تصميم گيري در مورد اينکه ادامه تحصيل دهد يا نه آن را کنار گذاشته و به دنبال شغلي باشد، يا تصميم گيري براي اينکه آيا پيشنهاد دوستش را براي پرداخت نکردن هزينه ساندويچي که مصرف کرده اند قبول کند يا نه! بسيار مهم هستند.
تصميم گيري شاخص بسيار مهمي براي شناخت رشد عقلي، عاطفي، اجتماعي و رواني افراد مي باشد، بنابراين براي افرادي که به چنين رشدي نرسيده اند ، احتمال بيشتري وجود دارد اجازه دهند ديگران براي آنان تصميم گيري کنند.
افرادي که درست تصميم مي گيرند، يعني همه جوانب را سنجيده ، و تلاش مي کنند به پيش بيني نتايج احتمالي تصميم گيري خود دست پيدا کنند، احتمال موفقيت خود را افزايش مي دهند و در نتيجه احساس رضايت بيشتري از خود خواهد داشت و مسلما" پي آمد چنين احساسي، اعتماد به نفس بيشتر و روحيه شادتر خواهد بود. و اين حالت نه تنها تصميم گيرنده را ، بلکه اطرافيانش را نيز به استفاده از چنين فرآيندي تشويق مي نمايد. بنابراين مي توان پيش بيني کرد با بدست آوردن و افزايش مهارت تصميم گيري، بهداشت رواني فرد و اعضاء خانواده ارتقاء پيدا کند.
تعريف:
واژه تصميم گيري در لغت به معني اراده کردن، قصد نمودن، و در اصطلاح انتخاب از ميان دو يا چند راه کار و يا گزينه را تصميم گيري مي گويند.
بنابراين تصميم گيري عبارت است از فرآيند ارزشيابي گزينه ها و راه هاي موجود و همچنين بررسي و پيش بيني عواقب آن براي رسيدن به هدف.
مراحل تصميم گيري:
اگر قرار است تصميم گيري به درستي انجام شود نمي توان به طور تصادفي ، به دلخواه و بدون مطالعه به اجرا در آيد. بنابراين بهتر است با استفاده از روشي مفيد، مؤثر و عملي به اين کار مبادرت ورزيد.
مراحل درست تصميم گيري که مورد توافق اکثر نظريه پردازان مي باشد عبارت است از:
1- تعيين چالش موجود: در اين مرحله چالش يا تصميمي که با آن مواجه هستيم را مشخص کرده و به تعريف مسئله يا مشکل مورد نظر مي پردازيم. در اين مرحله مي توان بر روي يک برگ کاغذ و در چند خط چالش موجود را يادداشت کرده و به بررسي آن پرداخت.
2- جمع آوري گزينه هاي موجود: در اين مرحله با بررسي انتخاب هاي پيش رو به بررسي اطلاعات موجود درباره راه ها و گزينه هاي موجود مي پردازيم. چه خوب است در اين مرحله با استفاده از روش بارش فکري انواع انتخاب هاي احتمالي را در نظر بگيريم يعني با آزاد گذاشتن فکر همه گزينه هاي احتمالي را يادداشت نمائيم و همچنين از نظريات مشورتي ديگران نيز بهره بگيريم. در کاغذي که مراحل مختلف تصميم گيري را با استفاده از آن انجام مي دهيم ، مي توان به شکل زير مرحله دوم را يادداشت کنيم:
انتخاب هايي که پيش رو دارم:
انتخاب شماره 1 : ---------------------------------------------------------------
انتخاب شماره2 : ----------------------------------------------------------------
انتخاب شماره 3 : ---------------------------------------------------------------
3- بررسي عواقب هر انتخاب: در اين مرحله تلاش مي کنيم با استفاده از نيروي فکر و تخيل خود و همچنين نظرات ديگران به بررسي پي آمدهاي مثبت و منفي هر کدام از انتخاب ها در مرحله قبلي بپردازيم. در همان کاغذ پس از يادداشت مرحله دوم مي توان مرحله سوم را به شکل زير انجام داد:
عواقب هر انتخاب:
مثبت منفي
---------------------------------- ------------------------------
4- مرحله تصميم گيري: در اين مرحله تصميم نهائي که در واقع بهترين گزينه از ميان انتخابهاي مرحله دوم مي باشد اتخاذ شده و به مرحله اجرا گذاشته شده و چنانچه نتيجه تصميم ما در کوتاه مدت مشخص گردد ، مورد ارزشيابي قرار مي گيرد. اين مرحله را در کاغذ خود به شکل زير يادداشت مي کنيم:
تصميم نهائي: ------------------------------------------------------------------
دلايل من براي اين تصميم: -------------------------------------------------------
توصيه ها:
1- در تصميم گيري بهتر است از مشورت با افراد آگاه، متخصص و با تجربه بهره بگيريم.
2- به عواملي که در تصميم گيري با اهميت هستند دقت کنيم. عواملي مثل اطلاعات موجود، محدوديت زماني، پي آمدها، اطلاعات نادرست، تاثير و فشار ديگران و هنجارهاي جامعه بر تصميم گيري ما، خطرات احتمالي و غيره.
3- در نظر داشته باشيد که عواملي ديگري نظير دوستان ، ارزشهاي موجود رسانه ها، مذهب ، فرهنگ ، بخت و اقبال و آرزوي والدين ممکن است بويژه بر روي نوجوانان بيشتر تاثير بگذارد. چه خوب است گاهي در محيطي صميمانه درباره اين عوامل در خانه با يکديگر صحبت کرده و نظر فرزندان را راجع به اين عوامل و عوامل ديگر بپرسيم.
4- مي توان از فرزندان درباره برخي از مخاطره آميزترين تصميم هايي که يک نوجوان ممکن است اتخاذ کند سوالاتي مطرح کرده و درباره آن بحث هاي جالبي داشته باشيم.
5- درباره پي آمدها و بررسي عواقب تصميم ها مي توان با کمک اعضاء خانواده به بحث در مورد اين موضوع پرداخت که آيا برخي از اين پيآمدها به ما اخطار مي دهد که بلافاصله انتخاب خود را تغيير دهيم؟ به عنوان نمونه اقدامي که با به خطر انداختن سلامتي يا زندگي همراه است، يا خطر دستگيري و زنداني شدن، خطر از دست دادن اعتماد ديگران و غيره.
6- در نظر داشته باشيم که برخي از عواقب منفي، با احساسات يا ارزشهاي انساني مربوط است، مثل احساس گناه براي انتخاب خلاف ارزشهاي خود، احساس ناخوشايند به دليل انجام عملي که والدين ، دوستان، يا مذهب آن را تأييد نمي کند و يا اين احساس که مورد سؤ استفاده و بهره برداري ديگران قرار بگيريم.
7- براي تمرين بيشتر و کسب مهارت در پيش بيني عواقب و پي آمدهاي احتمالي هر تصميم مي توان با شرکت اعضاء خانواده سوالاتي را مطرح کرده و از هر کس بخواهيم پاسخهاي خود را روي يک برگ کاغذ نوشته و پس از اتمام درباره پاسخ هر کدام از افراد به بحث و بررسي پرداخت. سوالاتي از قبيل :
چه اتفاقي مي افتد اگر : به دانشگاه برويم؟ ، ترک تحصيل کنيم؟ ، هرگز ازدواج نکنيم؟ با اتومبيل يکي از دوستان که گواهينامه ندارد مسافرت کنيم؟
يا موارد دشوارتري همانند مثال زير:
حسن در مدرسه به سختي پيشرفت مي کند و هنوز يک سال و نيم تا تمام کردن مدرسه فاصله دارد. پسر عمويش به او مي گويد که در شرکت ساختماني پدرش کاري براي او سراغ دارد. دستمزد کار خوب است و حداقل شش ماه بايد در آنجا بماند. حسن بايد ترک تحصيل کند، اما در مقابل پول خوبي بدست مي آورد. او چه بايد بکند؟ عواقب احتمالي تصميم او چه خواهد بود؟
8- به ياد داشته باشيم براي اتخاذ يک تصميم خوب ، افراد بويژه نوجوانان نياز دارند قبل از هر چيز درباره تمايلات، ارزشها، باورها و هيجانات خود اطلاعاتي داشته باشند (خودآگاهي).
9- يکي ديگر از مهارتهاي پيش نياز براي تصميم گيري خوب ، مهارت انتخاب هدف است. به عبارت ديگر فردي که اهداف کوتاه مدت و بلند مدت خود را در کليه شئونات زندگي مشخص کرده باشد ، راحت تر و مناسبتر تصميم مي گيرد.
10- همانطور که گفته شد بهتر است در تصميم گيري از مشورت ديگران بهره بگيريم. بنابراين پيش نياز مطلوب ديگر اين است که شخص ، بويژه نوجوانان از مهارتهاي ارتباط بين فردي برخوردار باشند.
11- در تصميم گيري هاي فوري و در موقعيتهاي ويژه يا در زمانهاي بحراني ممکن است فرد به دليل فشارها و تنش هايي که در روابط خود با ديگران با آن روبرو مي شود يا به دليل شرايط محيطي، در تصميم هاي خود لجبازي کرده و ضعيف ، غير منطقي و عجولانه تصميم گيري کند. بنابراين يکي ديگر از پيش نيازهاي مناسب براي اتخاذ تصميم ، ارتقاء مهارتهاي مديريت خود و هيجانات مي باشد که به شخص کمک مي نمايند تا هيجانات خود را کنترل کرده و منطقي تر تصميم گيري نمايند.
12- مطالعه زندگي نامه انسانهاي موفق در عرصه علم ، ادب ، اقتصاد و غيره مي تواند زمينه را براي تصميم گيري هاي مناسب در آينده هموارتر سازد.