یکی از بهترین خاطرات دوران کودکی ما پول توجیبی بود که از بزرگ ترها می گرفتیم. لذت خرید کیک و شکلات و لواشک با هیچ چیز دیگری قابل مقایسه نبود و با این که در منزل همه چیز فراهم بود اما خوراکی که با همکلاسی ها می خریدیم و دور هم می خوردیم، لذت دیگری داشت. این لذت وصف نشدنی در واقع همان چشیدن طعم استقلال بود که باعث می شد نه فقط از خوراکی که می خوریم لذت بیشتری ببریم بلکه احساس بزرگ شدن و اعتماد به نفس پیدا کنیم.
حکایت پول توجیبی بچه های نسل امروز همان حکایت قدیمی است با این تفاوت که افراط و تفریط باعث شده است کارکرد پول توجیبی و مفهوم آن تغییر کند. در این باره با یکی از کارشناسان گفت وگو کرده ایم که در ادامه می خوانید.
● پول توجیبی، اعتماد به نفس می آورد
پول توجیبی دادن به بچه ها در سنین مختلف معانی خاص خود را دارد. کودکان زیر ۴ سال از ارزش پول آگاهی ندارند و از این سن به بعد نسبت به پول توجه خاصی پیدا می کنند. البته ارزش پول را در این سن نیز درک نمی کنند اما شکل، رنگ و ظاهر پول را می شناسند و گاه می توانند ارزش آن را حدس بزنند.
حامد سیامکی خبوشان، کارشناس ارشد روان شناسی بالینی و عضو سازمان نظام مشاوره و روان شناسی بالینی با بیان این مقدمه به خراسان می گوید: پول توجیبی که به صورت روزانه، هفتگی یا ماهانه در اختیار کودک قرار می گیرد، زمینه مناسبی را برای رشد توانایی های نسبی وی در زمینه مشارکت و کنش های اجتماعی و اقتصادی در آینده فراهم می کند.
نتایج تحقیقات نشان می دهد، دختران به پس انداز کردن پول و پسران به خرج کردن پول تمایل بیشتری دارند. از طرفی پسران پول خود را صرف خرید خوراکی و تفریحات هیجانی و اسباب بازی های خشن می کنند در حالی که دختران به خرید وسایل زینتی تمایل دارند. ارائه منطقی پول توجیبی به کودکان در تعدیل هیجانات و احساسات آن ها نقش چشمگیری دارد.
سیامکی خبوشان ادامه می دهد: دادن پول توجیبی زمینه های خشم و نارضایتی کودک از خودش را فرو می نشاند. کودک با پول توجیبی که دریافت کرده است، می تواند پرخاشگری نهفته در وجودش را که به علت نبود اعتماد به نفس ریشه دار و سرکوب شده است، از بین ببرد. او با دریافت پول توجیبی اعتماد از دست رفته اش را باز می یابد و خود را بزرگ و مهم احساس می کند.
در واقع استقلال ناشی از دریافت پول توجیبی اعتماد به نفس از دست رفته کودک را بر می گرداند.نکته این جاست که تنها دادن پول توجیبی به کودک کفایت نمی کند بلکه والدین باید در خرج کردن و نگهداری پول به وی استقلال عمل دهند. یعنی کودک قادر باشد درباره خرید وسایل تصمیم بگیرد و یا آن را پس انداز کند. والدین به یاد داشته باشند که هرگز از پول توجیبی به مثابه تشویق یا تنبیه استفاده نکنند، زیرا تشویق و تنبیه نباید جنبه مادی داشته باشد. موکول کردن دریافت پول برای انجام کاری در این سنین شیوه بسیار نادرستی است. زیرا کودک عادت می کند که در مقابل هر کاری که انجام می دهد، پول بگیرد.
● پول توجیبی گزاف، ممنوع
توصیه می شود خانواده ها مطابق با وضعیت اقتصادی خود به بچه ها پول توجیبی بدهند. محسن ایمانی، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس با بیان این مطلب به فارس می گوید: زمانی که والدین پول زیادی در اختیار فرزندان خود می گذارند به نوعی تربیت نازپروری را نهادینه می کنند که باعث می شود کودک پول را کم ارزش بداند و انتظار داشته باشد هر چه اراده می کند، برایش خریداری شود. از طرفی والدین نباید در دادن پول به بچه ها زیاد سختگیری کنند زیرا ممکن است کودک ترغیب شود خودش از کیف والدین پول بردارد. بنابراین او باید مطمئن باشد در صورت نیاز پول به صورت منطقی و هدفمند در اختیارش گذاشته می شود.
جعفر بای، جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی نیز با اشاره به این که دوران دانش آموزی، دوران طلایی یادگیری مهارت های زندگی است، به فارس می گوید: مدیریت اقتصادی و مالی یکی از نیازهای مبرم افراد است که باید از دوران کودکی آموزش داده شود. دانش آموز باید یاد بگیرد که در زندگی برای چه نیازهایی باید تلاش کند و اولویت بندی نیازهایش را در دراز مدت به یک مهارت تبدیل کند. کودک از همان زمان که همراه والدین به خرید می رود ارزش پول را می فهمد و در ضمن آموزش چگونگی استفاده از پول را نیز فرا می گیرد.
● دریافت پول از دیگران
از سوی دیگر سیامکی خبوشان با اشاره به این که دادن پول توجیبی باید هدفمند و قانونمند باشد و دریافت آن از هر کسی به جز والدین اثر منفی دارد، درباره بچه هایی که بنا به دلایلی پدر ندارند و از افراد دیگر پول می گیرند، می گوید: این رویه بسیار خطرناک است زیرا کودک در سنی نیست که بتواند بین موقعیت های مختلف تمایز قائل شود. او در این شرایط نقش پدر را تنها تامین کننده نیازهای مالی خود می داند و این نقش تک بعدی را در ذهن حک می کند. او در آینده پدری خواهد شد که فقط به برآوردن نیازهای مالی خانواده فکر می کند و یا از همسرش فقط همین انتظار را دارد. نکته این جاست که دریافت پول توجیبی ممکن است تا حدی احساس خوبی به کودک بدون پدر بدهد اما خلاء عاطفی او را پر نمی کند. بنابراین ارائه غیرمنطقی پول به چنین کودکی او را یک فرد مادی گرا بار می آورد. والدین در سن ۴ تا ۸ سالگی می توانند چگونگی استفاده از پول را به هنگام خرید به کودک بیاموزند. افتتاح حساب بانکی و خرید قلک به همراه پول توجیبی به رشد «خودکارآمدی» کودک کمک می کند.
یعنی کودک نسبت به خودش احساس مفید و موثر بودن و کارآمدی می کند و اعتماد به نفس پیدا می کند. باید دانست که تقسیم پول در خانواده هایی که چند فرزند دارند باید به تناسب سن و تفاوت هایی که دارند انجام شود و بچه ها بدانند به چه دلیل این مقدار پول را دریافت می کنند. همچنین بهتر است والدین به جای تصمیم گیری درباره نحوه هزینه کرد پول به کودک اعتماد کنند و بگذارند خودش برای خرید وسیله ای تصمیم بگیرد و پولش را پس انداز کند. در غیر این صورت کودک تصور می کند توانایی ندارد و قادر نیست درباره خرید وسیله ای به تنهایی تصمیم بگیرد.
● احساسات خود را در دادن پول توجیبی به کودک دخالت ندهید
والدینی که براساس احساسات و هیجانات خود به کودکانشان پول توجیبی می دهند نمی توانند امیدوار باشند که کودک به صورت منطقی پول خود را خرج کند. سیامکی خبوشان با بیان این مطلب می گوید: والدینی که احساس کمبود می کنند، خود را با خانواده خواهر یا برادر مقایسه می کنند و به جای تفکر منطقی درباره وضعیت مالی خود، بی حساب و کتاب و برای عقب نماندن از دیگران به فرزند خود امتیاز ویژه می دهند تا از دیگران به اصطلاح «سر» باشند در آینده فرزندانی خواهند داشت که می خواهند ره صدساله را یک شبه بروند و زودباور و با ریسک پذیری بالا خطر می کنند و دچار مشکلات متعددی می شوند. خانواده در تربیت مالی فرزندان و چگونگی هزینه کرد پول نقش چشمگیری دارد و می تواند با ارائه الگوهای صحیح، خرید و هزینه منطقی را به کودک آموزش دهد.