فوبی چیست؟
فوبی، برگرفته از واژه یونانی «فوبوس» نام خدای ترس در اساطیر یونانی است که با زدن نقاب به صورت و پوشیدن زره بر تن، برای ترساندن دشمنان در صحنه ظاهر می شده است.
از فوبی در مباحث روانشناسی به عنوان بیماری «نوروتیک» و زیر مجموعه «اختلالات اضطرابی» یاد می شود و در کتاب «آسیب شناسی روانی» تالیف دکتر حسین آزاد، فوبی ترسی دائمی از بعضی اشیا یا موقعیت ها که هیچ خطر واقعی برای تشخیص نداشته و بی تناسب با جدی بودن واقعی آنها اغراق آمیز شده، تعریف شده است.
به باور روانشناسان، اغلب افراد ممکن است ترس های بی دلیل کمی داشته باشند اما در فوبی این ترس شدید است.
افراد مبتلا غالبا می پذیرند که هیچ دلیلی وجود ندارد که از چنین شی یا موقعیتی بترسد اما بیان می کنند که قادر نیستند خود را از آن رها سازند و اگر به جای اجتناب از موقعیت ترس آور، کوشش کنند بدان نزدیک شوند، اضطراب بر آنان مستولی شده و ممکن است به احساس خفیف ناراحتی و فشار، تا حمله اضطرابی شدید منتهی شود.
انواع فوبی
روانشناسان برای فوبی سه طبقه شامل ترس از مکان های سرباز(agrophobia)، ترس اجتماعی(social phobia) و ترس ساده(simple phobia) تعریف کرده اند.
ترس از وارد شدن به مکان های نا آشنا متداولترین فوبی طبقه اول است.
ترس اجتماعی عبارت است از ترس وناراحتی از تماس و ارتباط با افراد بویژه در موقعیت های که ممکن است توسط دیگران مورد توجه و ارزیابی قرار گیرد.
به عنوان نمونه ترس از صحبت کردن در جمع، ترس از عمل کردن در برابر دیگران، ترس از دستشویی عمومی، ترس از خوردن در حضور دیگران و ترس از تحقیر و شرمساز شدن.
در مجموعه متداول ترین فوبی ها به شرح ذیل است:
- «اکروفوبیا»(acrophobia) ترس از مکان های بلند
- «آگرافوبیا»(agraphobia) ترس از مکان های باز
- «الگوفوبیا»(algophobia) ترس از درد
- «کلاستروفوبیا»(claustrophobia) ترس از مکان های بسته
- «هماتوفوبیا»(hematophobia) ترس از خون
- «هایدروفوبیا»(hydrophobia) ترس از آب
- «میسوفوببا»(mysophobia) ترس از آلوده شدن
- «نیکتوفوبیا»(nyctophobia) ترس از تاریکی
- «فوتوفوبیا»(photophobia) ترس از نور
- «زوفوبیا»(zoophobia) ترس از حیوان
در این پیوند نباید فراموش کرد که پدیده های معاصر و به روز نیز افزون بر فواید خود، فوبی های دیگری را برای سرنوشت بشر اضطراب زده رقم زده اند، نمونه آن «مونو فوبیا» است که بر اساس آن، بیشتر کاربران تلفن همراه در صورت عدم دسترسی به موبایل دچار استرس و پریشانی می شوند!
فرق ترس و فوبی
فوبی در حقیقت ترسی روانشناختی است که منجر به اجتناب از موقعیت نمی شود در حالیکه بیمار آن را تهدید تلقی می کند.
در فوبی، فرد با یک تهدید واقعی روبرو نیست اما دچار تجربه اضطراب می شود؛ ترس، منشاء مشخص و تهدید کننده دارد بطور مثال هنگامی که فردی با اسلحه وارد شده یا حیوان درنده ای به سمت مردم حمله می کند یا حتی شنیدن صدای سهمگین، با پدیده ترس واقعی روبرو هستیم و بدن هر فردی بطور خودکار دچار علائم عصبی سمپاتیک (پخش اصلی سیستم عصبی خودکار بدن) مانند ضربان قلب بالا و گشادی مردمک های چشم می شود.
این ترس، اصل نیست
ترس در بیماری فوبی، اصل نیست یعنی ترس واقعی که ناشی از پدیده های حقیقی باشد، نیست بطور مثال فردی از حضور در جمع و اینکه مورد قضاوت دیگران قرار گیرد، می ترسد.
برخی افراد از ارتفاع می ترسند و حتی حاضر نیستند به پشت بام خانه خود بروند یا فرد دیگری از آب می ترسد درحالیکه «آب» به خودی خود ترس ندارد. با این وجود علائم فوبی همانند ترس واقعی است.
کابوس هایی که رنگ واقعیت به خود می گیرند
ترس های روانشناختی فوبی ناشی از تجربه های واقعی یا ذهنی فرد هستند بطور مثال فردی در گذشته در موقعیتی قرار گرفته که اضطراب شدید را تجربه کرده و پس از گذر از آن تجربه، ردپای آن همچنان باقی مانده است بطور مثال فردی تجربه ترسی از حیوانات در کودکی یا نوجوانی داشته و پس از بزرگسالی نیز از حیوانات بی آزار می ترسد یا حتی برخی افراد تجربه های ذهنی دارند بطور مثال در دوران کودکی، داستانی شنیده اند و در ذهن تکرار می کنند که اگر این اتفاق برای من بیافتد، چه می شود.
فوبی ریشه در کودکی دارد
فوبی معمولا بعد از دوره نوجوانی، تشخیص داده می شود؛ ریشه شیوع بسیاری از فوبی ها در دوره کودکی و نوجوانی است.
بطور مثل «ترس اجتماعی» - social phobia - بیماری که در آن فرد می ترسد تحت قضاوت دیگران قرار گیرد - ریشه در دوره کودکی و نوجوانی دارد.
به لحاظ تشخیصی، هنگامی می گوییم شخصی فوبیی دارد که عاملی او را دچار اضطراب شدید کرده و او را وادار به اجتناب از موقعیت کند.