اختلال بلع به هرگونه مشکل خوردن مواد غذایی و آشامیدن مایعات گفته می شود و در واقع اختلال بلع، مشکل در انتقال مواد غذایی جامد یا مایع از دهان تا معده است.
برخی از بیماران از اختلال بلع خود آگاهی ندارند و برخی دیگر هم آگاهی محدودی دارند.
وقتی اختلال بلع (دیسفاژی) به موقع تشخیص داده نشود و بدون درمان بماند، احتمال خطر ابتلا به آسپیراسیون و پنومونی (عفونت سیستم تنفسی) ناشی از آن بالا می رود.
برخی از بیماران مبتلا به آسپراسیون خاموش هستند و علائم آسپیراسیون مثل سرفه یا گلوپاک کردن را نشان می دهد.
در صورتی که اختلال بلع یا دیسفاژی تشخیص داده نشود می تواند منجر به کاهش وزن بدن، از دست دادن آب بدن و ضعف عمومی شود و به طور کلی کیفیت زندگی خود را کاهش می دهد.
علائم بیماری
تظاهرات و علایم بیماری که دشواری بلع در هنگام عبور غذا از حلق به مری داشته باشد، به این صورت است: گیرکردن غذا در گلو، صدای خشن یا غرغره‌مانند، برگشت غذا از بینی یا احساس خفگی، بلع‌های مکرر و پشت سرهم، صاف کردن مکرر گلو، سرفه و ذات‌الریه (عفونت ریه) اگر کسی بلافاصله بعد از قورت دادن غذا مشکل داشته باشد، در مرحله عبور غذا از حلق به مری مشکل دارد.
علل بروز مشكلات بلع چیست؟
اشكالات بلع در تمام سنین می تواند بروز كند اما در افراد مسن احتمال بروز آن بیشتر است. عوامل مختلفی می توانند سبب ایجاد اشكال در بلع شوند كه عبارتند از:
عادت های بد غذا خوردن: سریع خوردن، خوردن لقمه های بزرگ، خوردن در حالت دراز كشیده، ننوشیدن آب كافی هنگام خوردن غذا. همه مواردی هستند كه می توانند سبب ایجاد اشكالات بلع شوند. اگر به دلیل درد دندان نتوانید غذا را خوب بجوید نیز دچار مشكلات بلعی می شوید.
مشكلات عصب یا عضله: افرادی كه سكته مغزی داشته اند یا بیماری پاركینسون، ام اس، تحلیل عضلانی یا میاستنی گراو دارند احتمال درد با اشكال در بلع مواجه شوند. این بیماری ها می توانند اعصاب و عضلات مری را دچار مشكل كرده و غذا آهسته در مری حركت كند یا در مری گیر كند.
مشكلات مری: شرایطی مانند بازگش اسید معده به مری (رفلاكس) می تواند باعث آسیب مری و ایجاد زخم شود. زخم و بافت آسیب دیده باز شدن مری را دچار مشكل كرده و در نتیجه منجر به اختلالات بلعی می شود.
سایر اختلالات: برخی سرطان ها، بزرگی تیروئید یا بزرگی قلب منجر به افزایش فشار مری شده و اختلالات بلعی ایجاد می شود.
درمان اختلال بلع
اگر سیگار می کشید و مشکل بلع دارید ، حتماً برای معاینه بیشتر نزد پزشک بروید . هر اختلال بلع که به تنش ، هوا ، یا عادات شخصی مربوط نباشد ، باید به پزشک اطلاع داده شود .
آرامش داشته باشید . تنش و فشار روانی باعث مشکل شدن بلع هم می شود . هر چیزی که آرامش را به شما بازگرداند . مثل ورزش - ماساژ ، یوگا ، نفس عمیق - فشار را از روی گلویتان هم برمی دارد . کمپرس آب گرم بر روی گلو هم تا حدی ماهیچه های آن را شل می کند .
هوا را مرطوب کنید . چون بسیاری از اختلالات بلع ناشی از خشکی هواست ، مرطوب کردن هوا می تواند کمک کننده باشد . بعضی متخصصان خوردن روزانه لااقل هشت لیوان آب را هم توصیه می کنند . هوا باید ۳۵ تا ۴۰ درصد رطوبت داشته باشد . گذاشتن دستگاه در اتاق خواب مؤثر است . گرچه تأثیر هوای مرطوب گرم یا سرد هنوز مورد بحث است ، ولی هوای خنک و مرطوب برای گلو بهتر است .
برگشت اسید را درمان کنید . اگر احساس برگشت اسید معده به گلو دارید ، راه های زیادی برای کنترل آن وجود دارد ، از جمله ترک کافئین ، الکل ، شکلات و سیگار .
وضع بدن را معاینه کنید . گر چه ناهنجاری جسمانی نادر است ، پزشک ممکن است علت احتمالی اختلال بلع را ناشی از آن بداند . پس با روش خوردن نمک باریم و عکس برداری با پرتو ایکس گرفتگی احتمالی ماهیچه اسفنکتر حلق مشخص می شود . تنگی این ماهیچه نخست با دارو و سپس با روشی خاص برای گشاده کردن آن در مطب رفع می شود . این روش بسیار مؤثر است . در موارد شدیدتر ، جراح ماهیچه را پاره می کند تا شل شود .
گرفتاریهای مادرزادی و بیماریی که دیورتیکولوم زنکر نام دارد - که در آن ، پوشش درونی مری کیسه ای تشکیل می دهد که بلع را مشکل می کند - هم با روش جراحی درمان می شوند .
16 توصيه به سالمنداني که اختلال بلع دارند
راهکارهاي کاهش احتمال وقوع آسپيراسيون در سالمندان مبتلا به اختلال بلع عبارتند از:
1) قبل از شروع وعده غذايي خود حدود 30 دقيقه استراحت کنيد.
2) براي صرف غذا روي صندلي بنشينيد يا پشتي تخت را تا زاويه 90 درجه بالا بياوريد.
3) افزودن طعم‌دهنده‌ها به رژيم غذايي سالمندان مي‌تواند راهي براي بهبود عملکرد بلع آنها باشد.
4) به سرعت غذا خوردن و اندازه لقمه‌ها دقت کنيد.
5) به‌طور متناوب از لقمه‌هاي جامد و مايع استفاده کنيد.
6) لقمه را در محل مناسبي از دهان قرار دهيد؛ مثلا سمت راست دهان در صورتي که ضعف عضلات سمت چپ مشهود است.
7) به غلظت مناسب غذا متناسب با وضعيت هر بيمار دقت کنيد.
8) دقت کنيد که برخي از افراد، مايعات غليظ‌شده را ناخوشايند مي‌دانند بنابراين مايعات کافي استفاده نمي‌کنند.
9) استفاده از داروهاي خواب‌آور و بي‌حس‌کننده را به حداقل برسانيد زيرا اين داروها مي‌توانند رفلکس بلع و رفلکس سرفه را کاهش دهند.
10) بهتر است از داروهايي که خشک‌کننده مخاط هستند، کمتر استفاده کنيد زيرا خشکي دهان، بلع را دشوارتر مي‌کند.
11) عوامل حواس‌پرت‌کن محيطي را هنگام تغذيه به حداقل برسانيد.
12) ورودي‌هاي حس دما، مزه و لمس در سالخوردگي و انواع معلوليت‌ها تغيير مي‌يابد و اين تغييرات حسي ممکن است باعث آسپيراسيون شود.
13) در دوران سالمندي، بهبود بافت و طعم غذاها مي‌تواند به بلع بهتر کمک کند.
14) بافت‌هاي ساده‌تر را انتخاب کنيد که راحت‌تر بلعيده مي‌شوند.
15) يادتان باشد که شيريني متوسط و شوري و ترشي بيشتر فشار حرکات زبان را افزايش مي‌دهد.
16) براي تغذيه از وضعيت چانه پايين استفاده کنيد که احتمال وقوع ورود مواد غذايي به راه هوايي را تا 55 درصد کاهش مي‌دهد .