چندی پیش، یکی از دوستانم صاحب فرزند زیبایی شد که از همان ابتدای تولد، دل درد و نفخ داشت.
دوستم، نوزادش را نزد پزشک برد و دکتر، کولیک نوزادی را برای او تشخیص داد. در همین حین، روی صورت نوزاد، دانه‌های کوچک قرمز رنگی ایجاد شد که اوایل، همه فکر می‌کردند ناشی از بوسه‌های افراد بر گونه‌های کودک است. اما داروها فایده ای نداشت و کمی بعد، دوست‌ام در مدفوع نوزادش رگه‌هایی از خون مشاهده کرد و وحشت‌زده، او را نزد پزشک متخصص گوارش اطفال برد. تشخیص پزشک این بار، آلرژی بود. دوست‌ام شیر و فرآورده‌های لبنی مصرف می‌کرد و همین موضوع موجب ابتلای نوزادش به آلرژی شده بود.
درباره همین موضوع با دکتر فرید ایمان زاده، فوق تخصص گوارش کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفتگو کرده‌ایم.
بعضی بچه‌ها نسبت به بعضی مواد غذایی آلرژی دارند. چرا؟ این آلرژی از کجا می‌آید؟
علل ناشناخته ای دارد. ثابت شده است که وقتی یکی از والدین آلرژی دارد، کودک‌شان حدود 25 تا 30 درصد و اگر هر دو والد مبتلا به آلرژی باشند، کودک‌شان بین 65 تا 70 درصد به آلرژی مبتلا می شود. پس یکی از علل اولیه آلرژی، وجود این بیماری در خانواده است.
اما بعضی از بچه‌ها به گروهی از مواد آلرژن، حساسیت پیدا می‌کنند و بعضی دیگر، نه. چرا؟
شاید به خاطر ذات آن ماده غذایی خاص باشد. بعضی از مواد ذاتا ایجاد آلرژی می‌کنند و ممکن است در کودکی بیشتر خود را نشان دهد. ثابت شده است کودکان ایرانی بیشتر به 4 نوع ماده غذایی، آلرژی پیدا می‌کنند که عبارت‌اند از : شیر گاو و لبنیات، تخم‌مرغ، گندم و آجیل.
ممکن است بگویید بچه ی پنج ماهه که آجیل نمی‌خورد. جواب این است که وقتی مادر، این موادغذایی را می‌خورد، مواد آلرژی‌زا به بدن کودک‌اش می‌رسد.
آلرژی به این مواد با چه علایمی خودش را نشان می‌دهد؟
علایم بالینی متعددی دارد: نفخ‌های شدید، دردهای شکمی ، وجود رگه‌های خون در مدفوع، بی‌قراری زیاد، اسهال یا یبوست.
آنچه ما آن را کولیک شیرخوارگی می‌نامیم و از 1 تا 4 ماهگی وجود دارد، در اثر آلرژی به موادغذایی، تشدید می‌شود.
علامت دیگر، استفراغ‌های مکرر است، به نحوی که سبب ایجاد سوزش در قسمت انتهایی مری و ریفلاکس (ترش کردن غذا) می شود.
در کودکان زیر شش ماه، رگه‌هایی از خون را می‌توان در مدفوع مشاهده کرد که اگر این مشکل درمان نشود، ممکن است در آینده به زخم روده در بزرگسالی و حتی بدخیمی منجر گردد.
ممکن است بعضی از پزشکان با مشاهده ی نتایج آزمایشگاه به اشتباه فکر کنند گلبول های سفید و قرمز زیادی که در مدفوع وجود دارند، به دلیل وجود میکروب است و آنتی‌بیوتیک تجویز کنند، در صورتی که این کودکان با قطع مواد آلرژن، مشکل‌شان حل می‌شود.
تعدادی از علایم در دستگاه تنفسی اتفاق می‌افتند و می‌توانند خود را به صورت گرفتگی بینی ، خس‌خس، سرفه‌های مکرر و تنگی نفس در کودکان بزرگ‌تر نشان دهند. بعضی از کودکان بعد از دویدن یا تند راه رفتن دچار سرفه، تنگی نفس و خس‌خس می‌شوند و در بعضی از کودکان، سرماخوردگی طولانی تر از حد معمول می‌شود. همچنین مستعد سینوزیت و التهاب لوزه ی سوم می‌شوند و اگر این مشکل درمان نشود، در آینده به سمت آسم می‌روند. آلرژی علایمی هم در پوست ایجاد می‌کند.
خلاصه آلرژی مانند یک باتلاق است که هر میکروبی می‌تواند روی آن بنشیند.
برای درمان چه باید کرد؟
اولین نکته در درمان، تشخیص دقیق است. اگر به این نتیجه رسیدیم که علایم کودک به دلیل وجود آلرژی است، باید تمام مواد آلرژی زا و به خصوص پروتئین‌های شیر گاو قطع شود، یعنی مادر نباید شیر و هیچ گونه لبنیاتی مصرف کند. معمولا کسانی که به شیر گاو حساسیت دارند، به کلیه محصولات گاوی مثل گوشت، دل و جگر نیز حساسیت دارند و هیچ کدام از آنها را نباید مصرف کنند.
می‌گویند به جای شیر گاو می‌توان از شیر گوسفند استفاده کرد، اما از آنجا که بیماری آلرژی زیاد شده و بیشتر مردم به دنبال شیر گوسفند هستند، تقلب در این ماده ی غذایی زیاد شده است.
اگر کودک در سنین بالاتر باشد، برای درمان از دارو هم استفاده می‌کنیم. سعی می‌کنیم در کودکان زیر شش ماه از دارو استفاده نکنیم، ولی در کودکان بالای شش ماه می‌توان از داروهای ضد آلرژی استفاده کرد.
حالا از کجا باید فهمید که کودک دقیقا به چه چیزی حساسیت دارد؟
در سنین پایین‌تر، با آزمایش خون، تا حدودی می‌توانیم بفهمیم که کودک به چه ماده ای آلرژی دارد و بعد از 8 تا 9 ماهگی با آزمایشات پوستی دقیقا می‌فهمیم کودک به چه موادی آلرژی دارد. بعضی از کودکان به مواد افزودنی مانند موادی که در پفک، شکلات، چیپس، سس، سوسیس، کالباس، انواع رب، کنسروها و ... هستند، آلرژی دارند. حتی موادی که به شربت‌های دارویی می‌زنند، می توانند آلرژی زا باشند و گاهی تشخیص اینکه کودک واقعا در اثر خوردن کدام یک از این ها دچار آلرژی شده، بسیار سخت است.
بنابراین توصیه اکید من به والدین کودکانی که نسبت به مواد افزودنی آلرژی دارند این است که به جای شربت‌های دارویی، از قرص استفاده کنند.
آلرژی در کشور ما شایع است؟
بله و دلیلش آلودگی هواست که ریه‌ها و مجاری تنفسی را نسبت به آلرژی حساس می‌کند. دلیل دیگر، مواد غذایی غیر استاندارد است. در حال حاضر از مواد نگهدارنده ی زیادی مثل نیترات و نیتریت در موادغذایی استفاده می‌کنند که این مواد، هم سرطان‌زا هستند و هم می‌توانند ایجاد آلرژی کنند. بعضی‌ها یک قوطی رب را باز می‌کنند و می‌گویند رب‌اش خیلی خوب است و اصلا کپک نمی‌زند، در حالی که این بدترین رب است، چون آن‌قدر مواد نگهدارنده به این رب زده‌اند که کپک نمی‌زند و همه این ها می‌تواند ایجاد آلرژی و مشکل کند.
اگر کسی بخواهد کودک‌اش را با شیر گاو تغذیه کند، از چه موقع باید شروع کند؟
توصیه ما این است که کودک در شش ماه اول نوزادی از شیر مادر استفاده کند. ثابت شده است کودکانی که در شش ماه اول ، شیر مادر می‌خورند، زمینه آلرژی‌شان خیلی کمتر می‌شود. بعد از شش ماه اول می‌توان از فرنی، سوپ ساده و... استفاده کرد.
بعد از یک‌سالگی می‌توان به کودک روزانه حدود نیم لیتر شیر گاو داد، به این ترتیب که اوایل کمی آن را باید رقیق کرد، به طوری که در ابتدا نصف شیر، نصف آب جوشیده سرد شده باشد و بعد از یکی دو ماه که گذشت دو سوم شیر، یک سوم آب باشد و بعد از مدتی می‌توان به‌طور کامل از شیر استفاده کرد، اما به کودکانی که زمینه آلرژی دارند، نباید شیر گاو داد.
مصرف شیرخشک چه طور؟ شیرخشک‌ها هم که مثل شیر گاو هستند؟
بله، درست است. خیلی از والدین به کودکان‌شان شیرخشک می‌دهند. شیرخشک‌ها از هر نوعی که باشند، دارای پروتئین شیر گاو هستند که ممکن است در کودک ایجاد آلرژی کند. در این حالت مادر باید از شیرهای مخصوص رژیمی که پروتئین‌هایش شکسته شده و تغییر شکل داده و خاصیت آلرژی زایی ندارد و هلال احمر آنها را عرضه می‌کند، استفاده کند.
اگر کودک بعد از خوردن شیر دچار نفخ و دل درد شد، والدین باید چه کار کنند؟
اگر هر بار کودک بعد از خوردن شیر، دچار نفخ و دل‌درد شود، ممکن است آنزیم لاکتاز را در بدنش نداشته باشد. باید بدانید هر قندی دارای آنزیمی در بدن است، که آنزیم، آن را شکسته و به مصرف می‌رساند. قند موجود در شیر هم که "لاکتوز" نام دارد، توسط آنزیم لاکتاز در بدن شکسته می شود. گاهی اوقات آنزیم لاکتاز در بدن افراد وجود ندارد، یا مقدارش خیلی کم است، در نتیجه قند شیر شکسته نشده و تولید گاز و اسید می‌کند. اسید تولید شده، مقعد بچه را می‌سوزاند و تحریک می‌کند، گازش هم ایجاد نفخ و دل‌درد می‌کند. در نتیجه والدین باید از شیرهای بدون لاکتور یا از آنزیم‌های لاکتاز که در داروخانه‌ها وجود دارند، استفاده کنند.