انديشه يا انديشيدن
همه ما والدين انتظار داريم که فرزندانمان بهتر از ما باشند.
همه ما دوست داريم که فرزندانمان خوب يا بد بودن رفتار ديگران را تشخيص دهند و به راحتي در مقابل خواسته هاي نامعقول دوستان، اطرافيان و...تسليم نشوند و اين امر ميسر نمي شود مگر اين که زمينه هاي پرورش خردورزي، نقادي و انديشيدن را برايشان فراهم کرده باشيم.
فرزندان ما بايد بتوانند با کمک گرفتن از نيروي عقل، موضوعات دريافتي را پردازش کنند و سره را از ناسره تشخيص دهند و راه صحيح را برگزينند.
حسين سليمان پور مقدم روان شناس تربيتي و مشاور درباره تربيت فرزندان خردورز به خراسان چنين مي گويد:
«تربيت شدن» با «تربيت کردن» متفاوت است. در تربيت شدن با احترام گذاشتن به شخصيت فرد، توانمندي هاي عاطفي و رواني وي شکوفا مي شود و بدون استفاده از کنترل هاي بيروني مانند تذکر، تهديد، تشويق، تنبيه و... زمينه رشد فرد در ابعاد مختلف فراهم مي شود.
آنچه دانستن آن ضروري است اين که پرورش خردورزي در فرآيند «تربيت شدن» ميسر است ؛ خردورزي يعني تفکر، تعقل، انديشيدن و پردازش صحيح و موضوعاتي که از طريق حواس مختلف دريافت مي شود.
در فرآيند تربيت شدن براي اين که يک کودک بتواند تمام دريافت هاي بيروني را از کانال منطق، تفکر و انديشه بگذراند، بايد به قول شهيد مطهري(ره) به جاي انديشه انديشيدن را به او بياموزيم.
به عنوان مثال از زماني که از سال اول دبستان کنار کودک مي نشينيم و در انجام تکاليف پا به پاي او هستيم، اگر کودک بد خط بنويسيم پاک مي کنيم، تا دوباره بنويسد، سوالات کودک را مي نويسيم تا او جواب دهد، دائم به او مي گوييم که درس بخواند و تکاليفش را انجام دهد يا زماني که امتحان دارد اضطراب ما بيشتر است، همه اين ها به اين معناست که ما والدين به جاي کودک فکر مي کنيم و در اين شرايط او را فردي وابسته بار مي آوريم که همواره از ما کمک مي خواهد. ما ناخواسته به او القا مي کنيم که نمي تواند، ياد ندارد و... .
در چنين وضعيتي کودک به جاي کمک گرفتن از قدرت تفکر و تعقل خود، جواب آماده مي خواهد اما اگر به کودک اجازه دهيم تکاليفش را خود انجام دهد، خودش مطالعه کند، سوال کند و جواب سوالاتش را بيابد و ما تنها نظارت داشته باشيم، بي گمان به او کمک بزرگي کرده ايم.
نکته ديگر اين که انسان خردورز تمامي اطلاعاتي را که دريافت مي کند بدون چون و چرا نمي پذيرد بلکه آن ها را با بهره گيري از مهارت تفکر نقاد بررسي مي کند و به نقد مي کشد.
به عنوان مثال کودک در مواجهه با سوالات، پيشنهاد و نظرهاي ديگران سريع تسليم نمي شود بلکه آن ها را نقد مي کند و درباره اين که کدام را بپذيرد و کدام را رد کند، مي انديشد.
بي گمان کودکي داراي چنين مهارتي مي شود که فرصت پيشنهاد و اظهارنظر (هر چند اشتباه) را در خانواده داشته باشد.کودکان و نوجواناني که در خانواده فرصت بيان احساسات مثبت و منفي، نقد رفتارهاي درست يا نادرست والدين، فرصت مطالعه، تحقيق و افزايش دامنه لغات و اطلاعات را ندارند و هر چه بگوييم قبول مي کنند، مهارت« نه گفتن» ندارند و در تصميم گيري هاي خود به والدين بسيار وابسته اند. همانطور که مي دانيم در دين ما نيز به تفکر اهميت زيادي داده شده است.
حال بايد از خود پرسيد که به راستي تفکري که در دين ارزش آن بيشتر از ۷۰سال عبادت است، چگونه تفکري است؟
آن چه والدين بايد به آن توجه کنند، اين است که بايد مقدمات تفکر را در خانواده فراهم کنند؛ سوالات (موادخام) را در اختيار کودک بگذاريد و با تزريق عشق، محبت و صميمت کودک را در مقابل آسيب هاي اجتماعي مصون کنند.
کودک بايد ياد بگيرد به جاي تسليم شدن، انديشه کند و نظرات مختلف را نقد کند. از جمله مواردي که به پرورش قدرت تفکر کودک کمک مي کند ، مي توان به نمونه هاي زير اشاره کرد:
- به سوالات وي سريع پاسخ ندهيد و از او بخواهيد خودش درباره آن ها فکر کند.
- وقتي اشتباه مي کند به جاي متهم کردن وي يا توهين و تذکر از او کمک بخواهيد به اين سوال پاسخ دهد که چه کاري بايد انجام دهد تا دوباره چنين اتفاقي نيفتد.
- به جاي اين که از شما بترسد، فرصتي فراهم کنيد تا صادقانه و راحت حتي درباره اشتباهاتش با شما صحبت کند.
- به صورت کوتاه، مختصر و با بيان زيبا او را صحبت کنيد. از طرفي بايد به اين نکته توجه داشت که امکانات و ابزاري که در خانه براي رفاه او فراهم مي شود، بايد عاري از هر گونه آلودگي باشد.
به عنوان مثال روزي حلال، محيط پاک و سرشار از عشق و محبت خانواده و عاري از خيانت، دروغ و ... مي تواند به کودک کمک کند تا او موضوعات دريافتي را به شکل صحيح پردازش کند.
- کودکان در آينده آن گونه رفتار مي کنند که مي انديشند. والدين در بستر خانواده زمينه اين را که چگونه فکر مي کند فراهم مي کنند. فرزندان ما آن گونه مي شوند که هستيم نه آن گونه که مي خواهيم.
بنابراين والدين بايد به رفتار خود نيز توجه کنند.
وقتي فرزندانمان نظري مي دهند به آن ها گوش کنيم و احترام بگذاريم، حرفشان را قطع نکنيم و از هرگونه توهين و تحقير وي بپرهيزيم.
نکته مهم اين که لازمه تربيت شدن، سعه صدر و حوصله است. زيرا وقتي بذري مي کاريد بايد منتظر بمانيد تا ثمر دهد بنابراين با توکل به خداوند بزرگ، صبر و تلاش کنيد واين ضرب المثل را به ياد داشته باشيد که اگر مي خواهيد يک ساله نتيجه بگيريد، برنج بکاريد اگر مي خواهيد ۱۰ساله نتيجه بگيريد درخت بکاريد و اگر مي خواهيد فرزندان صالحي داشته باشيد به حوصله و صبر نياز است.